کتاب دنباله جستجو در تصوف ایران - عبدالحسین زرین کوب

کتاب دنباله جستجو در تصوف ایران به قلم دکتر عبدالحسین زرین کوب توسط انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیده است.

کتاب دنباله ی جستجو در تصوف ایران، ادامه دهنده ی کتاب "جستجو در تصوف ایران" اثر "عبدالحسین زرین کوب" می باشد و به عبارتی ساده تر می توان گفت، جلد دوم آن است که مطالب تامل برانگیز و ارزشمندی را درباره ی "تصوف" ارائه می نماید. زرین کوب، بدون هیچ گونه سوء گیری و جانبداری، تنها با تکیه بر مطالعات و پژوهش های گسترده و قابل استناد خویش، به نقد زوایای مختلف صوفیان و مسلک تصوف پرداخته و اثری خواندنی را در اختیار دوستداران، علاقه مندان و منتقدین به این طریقت قرار می دهد. وی در طول محتوای اثر کنونی، چهره های کم تر شناخته شده ای هم چون "شیج نجم الدین کبری"، "شیخ ابونجیب عبدالقادر سهروردی" و ... را معرفی می کند که هر یک از بنیان گذاران و موثرترین افراد در ایجاد سلسله های تصوفی از قبیل "کبرویه" و "سهروردیه" و ... می باشند. علاوه بر موارد مذکور، رابطه ی بین تصوف و فلسفه را به طور مفصل و جامعی تشریح نموده، انتقادها و اظهارنظرهای علما و صاحب اندیشان مذهب تشیع را در باب تصوف ارائه داده و نکات مهمی را در رابطه با سیر تاریخ پیدایش، گسترش و افول این مسلک در دوره های مختلف بیان می کند.

فهرست

نقد صوفی نهضت های صوفیه شیخ کبری و خلفایش مکتب ابن عربی کبرویه، ذهیبه و نوربخشیه از سمرقند تا هند عهد مکتب اصفهان تصوف و فلاسفه تجدید عهد با گذشته یادداشت ها فهرست راهنما

برشی از متن کتاب

نقد صوفی نقد صوفی نه همه صافی و بیغش باشد، و هر چند آن چه حافظ درباره ی آن به تعریض می گوید: ای بسا خرقه که مستوجب آتش باشد، به احتمال قوی، مراد خرقه ی تزویر و نقاب ریایی است که نام و عنوان صوفی، نقد حال وی را به آن چه در نزد قدما – سلف صالح – به شرک اصغر، یا شرک کهین تعبیر می شد، تبدیل می سازد؛ لیکن صوفی حتی آن جا که بدون تزویر و ریا در طریقت خویش و به هر حال بر وفق آداب مترسمان اهل خانقاه – اما عاری از داعیه ی رهنمایی و دستگیری – نیز سلوک می کند؛ نه فقط در نزد رند جهان سوزی چون حافظ درخور تعریض و اعتراض است بلکه نزد زاهد رسمی و فقیه متشرع نیز طریقه ی او و آن چه اقوال و «مواجید» صوفیه محسوب می شود، محل انکارست و از این رو است که متشرعه ی فقها غالبا طریقه ی صوفیه – یا لااقل صورت مبالغه آمیزی را که صوفیان اهل سکر از آن عرضه غالبا طریقه ی صوفیه – یا لااقل صورت مبالغه آمیزی را که صوفیان اهل سکر از آن عرضه می کرده اند – درخور نقد یافته اند. این نقد در کلام خود صوفیه، از جمله در سخن هجویری مولف کشف المحجوب، امام قشیری در (رساله ی قشیریه، ابوابراهیم مستملی بخاری مولف شرح تعرف، و تعداد زیادی از مشایخ و قدمای آن ها، نیز هست و تندروی های صوفیان و سخنان نامعقول این گونه مدعیان در ملام مشایخ بزرگ آن ها از جنید تا خواجه عبدالله انصاری و شیخ احمد جام نیز مورد اعتراض واقع گشته است، اما ایرادهایی را که علمای سنت – خاصه حنابله – در حق صوفیه داشته اند می توان هم چون زبده و خلاصه ی تمام اعتراضات عمده ای تلقی کرد که جامعه ی اسلامی – قبل از انقراض خلافت بغداد – در باب صوفیه و نقد عقاید آن ها، آن گونه که در تصوف ایران انعکاس دارد، اظهار کرده اند. از این جمله آن چه را ابوالفرج عبدالرحمن ابن الجوزی (وفات 597) در کتاب تبلیس ابلیس خویش در این باره در نقد مسالک صوفیه دارد، باید هم چون روشن ترین و صریح ترین اعتراضات اهل سنت بر طریقه ی تصوف تلقی کرد. وی در این باره می گوید: زهاد و عباد عامی چون در قرآن و حدیث چیزهایی در مذمت دنیا به گوش شان می خورد، گمان می برند نجات انسان در ترک کردن دنیا است و نمی دانند آن دنیا که در قرآن و حدیث مذموم شده است چیست. از این رو از جمعه و جماعت و علم روی برمی تابند و مثل جانوران به کوه روی می آورند و می پندارند که زهد حقیقی همین است، اما اگر چنین کسی به صحبت فقیهی توفیق می یافت وی به او نشان می داد که دنیا به ذات خویش درخور مذمت نیست و آن چه در خور مذمت است، آن است که آن را نه از راه حلال به دست آرند، یا نه آن گونه که شایسته است و تا آن جا که حاجت است در کار دارند، به علاوه همین ترک کردن شهر و دیار و دوری از خلق و محروم ماندن از علم و علما هم خود نا پسند است و آن کس که علم را فرو می گذارد...

مؤلف: دکتر عبدالحسین زرین کوب انتشارات: امیرکبیر