کتاب درس هایی از اصول فقه | شهبازی

کتاب درس هایی از اصول فقه به قلم محمد حسن شهبازی در انتشارات میزان به چاپ رسیده است.

اصول فقه یکی از دروس پیچیده و پایه ای است که علاوه بر حوزه های علمیه در دانشکده های حقوق نیز تدریس می‌شود و از آنجایی که این درس ذاتاً جنبه ی فقهی داشته و اساساً برای استنباط احکام شرع تأسیس شده است، مدرس آن، در وهله ی اول باید اطلاعات فقهی لازم داشته باشد ولی این اطلاعات برای دانشجوی حقوق که هدفش از آموزش اصول فقه استنباط احکام قانونی و تفسیر هر چه دقیق‌تر قوانین موضوعه است، کافی به نظر نمی رسد بلکه کسی باید به تدریس اصول فقه در دانشکده حقوق بپردازد که علاوه بر اطلاعات فقهی، معلومات حقوقی نیز داشته باشد. حال دکتر محمد حسین شهبازی با دارا بودن علم کافی هم در زمینه ی حقوقی و هم در زمینه ی فقهی، حاصل 15 سال تدریس خویش را تحت عنوان "درس هایی از اصول فقه" در قالب سه باب در اختیار دانشجویان حقوق قرار داده است: 1- الفاظ 2- ادله استنباط احکام شرع 3- اصول عملیه و تعارض ادله

مؤلف در این باب ها، سعی کرده تا مطالب پیچیده و سخت این درس را به زبان ساده و قابل فهم ارائه دهد و در بیان هر مطلب علاوه بر مسائل فقهی، مثال های حقوقی را به ویژه از قانون مدنی آورده تا کاربرد علم اصول در حقوق موضوعه به خوبی تفهیم گردد. همچنین در پایان اکثر مباحث با ارائه ی نموداری که حاوی چکیده آن مبحث است، سعی نموده که مطالب هر چه بهتر در ذهن خوانندگان جای گیرند.

فهرست

مقدمه باب اول: الفاظ فصل اول: وضع الفاظ اقسام وضع لفظ استعمال لفظ شرایط استعمال مجازی اقسام لفظ اقسام حقیقت شک در لفظ اصاله الظهور صحیح و اعم مشتق فصل دوم: اوامر حکم شرعی و اقسام آن اقسام واجب فصل سوم: نواهی فصل چهارم: مفاهیم مبحث اول - منطوق مبحث دوم - مفهوم فصل پنجم: عام و خواص اقسام عام مخصَّص اجمال مخصَّص تمسک به عام در شبهه مصداقیه عمل به عام پیش از جستجوی مخصَّص تخصیص اکثر تخصیص عام به وسیله مفهوم دَوَران میان تخصیص و نسخ فصل ششم: مطلق و مقیّد، مجمل و مبیَّن مبحث اول - مطلق و مقید مقایسه عام و مطلق تقابل مطلق و مقید مقدمات حکمت (شرایط اطلاق) حمل مطلق بر مقید مبحث دوم - مجمل و مبیَّن باب دوم: ادله استنباط احکام شرع فصل اول: قرآن فصل دوم: سنت فصل سوم: اجماع فصل چهارم: قیاس فصل پنجم: عقل یا دلیل عقلی باب سوم: اصول عملیه و تعارض ادله فصل اول: اصول عملیه فصل دوم: تعارض ادله  

برشی از متن کتاب

باب اول - الفاظ فصل اول: وضع الفاظ لفظ و معنی دو اصطلاح مهم می باشند که در این فصل مورد بحث قرار می گیرند و هر آنچه که در عالم وجود دارد اصطلاحاً معنا نامیده می‌شود. بنابراین خورشید، آسمان، ماه و ... که از ابتدا وجود داشته، معنا بوده که بشر به تدریج در مقابل این معانی، الفاظی قرار داده است. جالب اینکه هر قومی به زبان خود در مقابل این معانی، الفاظ قرار داده است. به طور مثال آسمان را در نظر بگیرید. ایرانی ها در مقابل این معنا، لفظ آسمان و عرب ها در مقابل این معنا لفظ سماء و انگلیسی‌ها در مقابل این معنا، sky را قرار داده ‌اندو ... اصطلاحاً به قرار دادن لفظ در مقابل معنا، و وضع لفظ گفته می‌شود. لفظ، موضوع نام دارد زیرا در مقابل معنا وضع شده؛ معنا، موضوعٌ له یا ماوُضِعَ له نام دارد. زیرا لفظ در مقابل آن وضع شده است؛ کسی که لفظ را در مقابل معنا وضع کرده است واضع نام دارد و به عمل او وضع گفته می‌شود. پس از وضع لفظ، لفظ بر معنا دلالت می‌کند که این دلالت، وضعی یا قراردادی است. به لفظ، دال و به معنا، مدلول می گویند. اقسام وضع لفظ وضع لفظ بر دو قسم است: وضع تعیینی و وضع تعیُّنی که ذیلاً مورد بررسی قرار می‌گیرند. 1- وضع تعیینی یا تخصیصی در وضع تعیینی، واضع مشخصی لفظی را در مقابل معنایی قرار می‌دهد. باید دانست در وضع تعیینی اولاً واضع مشخص است ثانیاً واضع صلاحیت وضع را دارا می باشد. برای مثال زمانی که پدر و مادری نام فرزندشان را حسین می‌گذارند این وضع، تعیینی است. در این مثال پدر و مادر، واضع؛ نوزاد، موضوعُ له؛ حسین، موضوع؛ عمل پدر و مادر وضع است. مثال حقوقی وضع تعیینی ماده 338 قانون مدنی است که مقرر می‌دارد:«بیع عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم.» قانونگذار در این ماده لفظ بیع را در مقابل تملیک عین به عوض معلوم قرار داده است. در این مثال تملیک عین به عوض معلوم، موضوعُ له؛ لفظ بیع، موضوع؛ قانونگذار، واضع؛ و عمل قانونگذار وضع است. وضع تعیینی خود بر دو قسم صریح و ضمنی می باشد. وضع تعیینی صریح آن است که واضع صریحاً لفظی را در مقابل معنایی قرار ‌دهد. در مثال فوق، پدر مادر نوزاد، لفظ حسین را صریحاً بر نوزاد قرار می ‌دهند. وضع تعیینی ضمنی آن است که واضع صریحاً اقدام به وضع نمی کند بلکه با کاربرد و استعمال، لفظ را در مقابل معنا قرار می‌دهد؛ چنانکه هرگاه در مثال فوق پدر مادر، نوزاد خود را مکرراً حسین صدا نمایند، این وضع تعیینی ضمنی است. 2- وضع تعیّنی یا تخصّصی در وضع تعینی برخلاف وضع تعیینی، واضع مشخصی وجود ندارد بلکه در واقع واضع، عرف می باشد. توضیح آن که هرگاه لفظی دارای معنایی باشد ولی عرف آن لفظ را در معنای دیگری که با معنای اصلی ارتباط دارد، استعمال نماید و این استعمال به حدی استمرار یابد که معنای اول به مرور زمان فراموش شده و معنای دوم جایگزین آن گردد، به این وضع، وضع تعینی می گویند. ...

مؤلف: محمد حسین شهبازی انتشارات: میزان