کتاب درآمدی بر جامعه شناسی ادبیات - تئودور آدورنو

کتاب درآمدی برجامعه‌شناسی ادبیات، اثر تئودور آدورنو، جورج لوکاچ، لوسین گلدمن و ... با ترجمه محمدجعفر پوینده در نشر چشمه به چاپ رسیده است.

جامعه‌شناسی ادبیات، عنوان دانش میان‌رشته‌ای جدید و نوپاست که در آن بخش‌هایی از علوم ادبی با  علوم اجتماعی و تاریخ در هم آمیخته‌اند. اریش کوهلر، میخاییل باختین و لوسین گلدمن از تأثیرگذاران در شکل‌گیری این رشته بوده‌اند. گفتنی‌ست از عقاید فلسفی هگل، کانت، مارکس و فردریش شیلر در  اصول و مبانی این رشته بهره گرفته شده است. در کتاب درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات، سعی شده تا تاریخچه و سیر تکامل، جنبه‌ها و روش‌ها، نظریه‌ها و مقوله‌های این رشته مورد بررسی قرار گیرند تا آشنایی بیشتری را برای خوانندگان و علاقه‌مندان رقم زند. از این‌رو سی‌ویک مقاله از بیست اندیشه‌گر بزرگ جهانی توسط مؤلفان گردآوری شده است. آثار و مقاله‌های بزرگانی چون جورج لوکاچ،  لوسین گلدمن، پیر و. زیما، ژاک لنار، میخاییل باختین، جورج هواکو و... در کتاب حاضر مورد استفاده قرار گرفته‌اند. باید دانست هرچند محتوای کتاب را چند مقاله تشکیل می‌دهند اما چینش آنها سیری منطقی دارد به طوری‌که محتواهایی با موضوعات چیستی و جایگاه  این رشته در آغاز قرار گرفته و در ادامه مقالاتی که شاخه‌های گوناگون جامعه‌شناسی ادبیات را می‌شناسانند، به چشم می‌خورند. علاوه بر این‌ها، در کتاب درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات، نمونه‌های مهم و برجسته‌ای از تحلیل‌های جامعه‌شناسی آثار ادبی در کنار مهم‌ترین مطالب نظری و روش‌شناختی اندیشه‌گران وجود دارد تا از این طریق به گسترش مباحث مربوط به این مهم کمک شده باشد. و همان‌طور که گلدمن معتقد است، از طریق به کارگیری این دانش بتوان دریافت که چرا مناسبات هنری و جامعه، محتوای اثر هنری و محتوای آگاهی جمعی، اثر هنری و ساختارهای ذهنی، پاسخ یکسانی ندارند و از همین‌روست که بایستی روش تحلیلی این رشته توصیف شود و جریان‌ها و عرصه‌های پژوهش بسیار متنوع آن تشریح گردد. مترجم محترم، امیدوار است با توجه به پایین بودن سطح پیشرفت جامعه‌شناسی ادبیات در ایران نسبت به سطح جهانی، اثر حاضر در آشنایی و شناخت نظریات گوناگون، روش‌ها و دشواری‌ها و نقاط ضعف و قوت  دیدگاه‌های مختلف برای مخاطبان فارسی زبان مفید واقع گردد.

برشی از متن کتاب

جهتی که جامعه‌شناسی ادبیات در پرتو میراث هگل و مارکس در پیش گرفت بایستی در تمام طول سده بیستم پرسش‌های ثمربخشی طرح کند که غالباً گرداگرد فرضیه کلاسیک انجام اثر، تبلور یافته‌اند. در اینجا و در بخش‌های بعد به همین پرسش‌ها می‌پردازیم. آثار میخاییل باختین متن ادبی را در پیچیدگی‌اش محور قرار می‌دهد و نه ساختارهای فراگیری مانند جهان‌نگری را که در دیدگاه گلدمن، میانجی عامل اجتماعی و ادبی است. این آثار براساس چندگانگی منافع اجتماعی متضاد، معنای اجتماعی نوع ادبی برگزیده و نقش ستیزهای مکتب‌ها و تأثیرات گوناگون به بررسی چند آوایی ادبی می‌پردازد. در واقع دیدگاه باختین با دستاوردهای روش گلدمن تضادی ندارد و فقط بعضی از جنبه‌های نظری آن را رد می‌کند، به ویژه این اندیشه را که عامل جامعه‌شناختی اساساً در صورت‌های فراگیر و منسجم جای دارد. به گفته پیر زیما، وقتی چند معنایی ادبیات را بپذیریم، باید برای درک معنای اجتماعی‌اش بکوشیم نه این که چند معنایی را کاهش دهیم. بدین ترتیب در برابر نظریه لوکاچی رمان، مبتنی بر تباهی الگوی حماسی داستان که خود نیز بر تباهی شکلی از آگاهی طبقاتی استوار است، باختین نظریه جدیدی را بر پایه درآمیختگی چندگانه و چند آوایی زبان‌هایی قرار می‌دهد که تکیه‌گاه‌های اجتماعی متعدد و متضادی دارند. (زیبایی‌شناسی و نظریه رمان، 1979) اریش کوهلر با نگرشی نزدیک به باختین، مفهوم گلدمن را درباره اثر هنری نبوغ آمیز رد می‌کند و می‌گوید طرح این فرضیه که آفرینش زیبایی شناختی هنگامی به نقطه اوج خود می‌رسد که با پیشروترین گرایش‌ها هماهنگ است، از سویی پیچیدگی فرآیندهای آفرینش‌گرانه را سخت کاهش می‌دهد و سوی دیگر همواره با خطر درافتادن به دام طبقه‌بندی‌های تمسخرآمیزی مانند آگاهی «درست» و «کاذب» روبروست. کوهلر علاوه بر این انتقاد، نظریه‌ای درباره کلاسیسیسم ارائه می‌کند. نظریه کلاسیسیسم از کانت و هگل تا گلدمن، بر این اندیشه استوار است که پیدایش یک جنبش آفرینش موسوم به «کلاسیک» با تثبیب اجتماعی و سیاسی یک طبقه یا یک گروه اجتماعی همراه است که نقشی تعیین‌کننده در تاریخ ایفا می‌کند؛ کوهلر درست برعکس پیدایش چنین جنبشی را به ائتلاف طبقاتی پیوند می‌دهد که بر همگرایی منافع اقتصادی و سیاسی گوناگون استوار است. حوزه فرهنگی و در نتیجه ادبیات در این فرآیند نقشی ویژه ایفا می‌کند که به تنوع خاص این عرصه (انواع و سبک‌های گوناگون و مانند آن‌ها) در پیشبرد ستیزه‌ها و راهبردهایی برای وحدت نظر وابسته است. چنین نگرشی این امتیاز را دارا است که فعالیت هنری را در جایگاه‌هایی کارکردی قرار می‌دهد که بر حسب سرشت تعادل اجتماعی تکیه گاه جامعه، تغییر پذیرند و در نتیجه با گذشت زمان نیز ممکن است دگرگون شوند. امروزه به همین ترتیب است که باید در پرتو طرز کار ادبیات در جامعه‌های کنونی به بازاندیشی درباره ابزارهای مفهومی (نظری) جامعه‌شناسی ادبیات پرداخت. کار‌های باختین درباره مراسم کارناوال همین مسیر را می‌پیماید. او ضمن بررسی آثار رابله نشان می‌دهد که ادبیات همیشه تک‌گویانه نیست و بر خلاف اندیشه‌های مسلطی که سرنوشت نمادین دارند، گاهی ممکن است (مثل رمان چند آوایی) منطقه‌هایی را در برگیرد که تابع منطق نفی شقّ سوم (طرد ثالث) نیستند. تبدیل خود به دیگری، ساختارهای مکالمه‌ای و بازی نقاب‌هایی که با باختین در رمان مشخص می‌کند، پیدایش فرهنگی مخالفت جو و مردمی را نشان می‌دهد که در پی گریز از ادبیات مسلط است... .

فهرست

پیش‌گفتار

1. جامعه‌شناسی ادبیات / لوسین گلدمن
2. جامعه‌شناسی ادبیات و شاخه‌های گوناگون آن / ژاک لنار
3. جامعه‌شناسی ادبیات و بنیان‌گذاران / ژان - ایو تادیه
4. روش‌های تجربی و دیالکتیکی در جامعه‌شناسی ادبیات / پیر و. زیما
5. جامعه‌شناسی رمان از دیدگاه یان وات، لوکاچ، ماشری، گلدمن، باختین / پیر و. زیما
6. روش ساخت‌گرای تکوینی در جامعه‌شناسی ادبیات / لوسین گلدمن
7. لوکاچ، گلدمن و جامعه‌شناسی رمان / فرانکو فراروتی
8. کوهلر: چشم‌اندازی نو در جامعه‌شناسی ادبیات / محمدجعفر پوینده
9. تزهایی درباره جامعه‌شناسی ادبیات / اریش کوهلر
10. سخنی پیرامون شعر غنایی و اجتماع / تئودور و. آدورنو
11. بررسی محتواها، مرحله اساسی در جامعه‌شناسی ادبیات معاصر/ هانری زالا مانسکی
12. جامعه‌شناسی رمان در مکزیک (1965 - 1915) / جورج هواکو
13. شی‌وارگی / ژرژ لابیکا
14. آن که نامش هگل است / ژاک دونت
15. زیبایی‌شناسی بلینسکی و تأثیرپذیری از هگل / گی‌پلانتی - بونژور
16. واقع‌گرایی زیبایی‌شناختی: چرنیشفسکی و هگل / گی پلانتی - بونژور
17. رمان از نظرگاه هگل / جورج لوکاچ
18. درباره رمان / جورج لوکاچ
19. مسائل اساسی درباره مجادله‌ای بی‌اساس / جورج لوکاچ
20. درباره پیروزی رئالیسم / جورج لوکاچ
21. زمینه اجتماعی - تاریخی تکوین رمان تاریخی / جورج لوکاچ
22. آرمان هنر، خودآگاهی نوع بشر است / جورج لوکاچ
23. درباره نوشتار رئالیستی / برتولت برشت
24. نقش مسلکی نویسنده / ویکتور سرژ
25. مسائل نقد ادبی / آنتونیو گرامشی
26. اجتماعیات در ادبیات - نگاهی به اشعار آنا آخماتووا - / الکساندر کولونتای
27. بالزاک و واقعیت / میشل بوتور
28. رابله و تاریخ خنده / میخاییل باختین
29. رابله، فرهنگ خنده‌آور مردمی، کارناوال رئالیسم گروتسک / میخائیل باختین
30. داستایفسکی آفریننده رمان چندآوایی / میخاییل باختین
31. مسئله محتوا، مصالح و صورت در آثار ادبی / میخاییل باختین
32. منابع هر بخش این کتاب
33. واژه‌نامه فارسی به فرانسه
34. واژه‌نامه فرانسه به فارسی

نویسندگان: تئودور آدورنو - جورج لوکاچ - لوسین گلدمن ترجمه: محمدجعفر پوینده انتشارات: چشمه