کتاب حقوق فضای مجازی | دکتر مصطفی السان

درباره‌ی کتاب حقوق فضای مجازی دکتر السان

قدم گذاشتن در فضای مجازی همانند گام نهادن در یک سیاره ی ناشناخته یا به تعبیری ملموس تر یافتن خود در طبیعتی بکر با حیاتِ وحشی ناشناخته و کشف نشده است. هر چه این فضا بیشتر توسعه می یابد، ضرورت تدوین قواعد حقوقی متناسب یا تطبیق قواعد موجود برای اجرا در فضای جدید بیشتر احساس می‌شود و همین امر باعث می گردد که حقوقدانان بیشتری به تحقیق و پژوهش در خصوص این فضا بپردازند؛ فضایی که هر روز در حال رشد و تنوع می باشد.

با توجه به ارتباط فضای مجازی با جنبه‌های مختلف حقوق، «حقوق فضای مجازی» جایگاه منحصر به فردی در علم حقوق دارد. این گرایش، یک شاخه ی «بین رشته ای» محسوب می شود. به این معنا که با گرایش‌های مختلف حقوق ارتباط می یابد. حقوق فضای مجازی، مجموعه ی اصول و قواعد حقوقی حاکم بر فضای سایبر و ارتباطات این فضا است. برخلاف تصوری که ممکن است وجود داشته باشد، در این فضا، همانند دنیای واقعی هر عمل یا حادثه ای - از تعامل و قرارداد گرفته تا تقلب و دروغ پردازی - مشمول قواعد حقوقی است.

بخشی از کتاب حقوق فضای مجازی السان

فصل سوم: حقوق مالکیت فکری در فضای مجازی

مبحث اول: حق بر اثر (کپی رایت) در فضای مجازی

حق بر اثر یا حق تألیف که گاه از آن به «حق پدید آورنده» یاد می‌شود، نخستین حقی است که برای پیشگیری از استفاده بدون مجوز از یک اثر (در مفهوم عام آن) کاربرد دارد.

در عهدنامه 1886 برن راجع به حمایت از آثار ادبی و هنری، مفهوم عامی از حق بر اثر ارائه شده است. به گونه ای که این حق، «کلیه آثار ادبی و هنری) را در بر می‌گیرد. بنابراین این حق شامل هر نوع خلاقیت مانند نوشته (تألیف) اعم از علمی و تخیلی، متن های فنی و برنامه های رایانه ای، پایگاه های داده ای که به دلیل ساختار یا محتوا اصالت دارند، آثار موسیقیایی، آثار صوتی – تصویری، هنری (شامل نقاشی و طراحی) و عکاسی، حقوق مرتبط با حق بر اثر مانند حقوق مجریان و هنرپیشه ها و تولید آوانگاشت در هر قالبی (سی. دی، دیجیتالی و ...) می‌شود.

گفتار اول: چالش‌های ارتباطات الکترونیکی برای حق بر اثر

ارتباطات الکترونیکی، در عین اینکه برای آثار دارای حق مالکیت فکری، امتیازهایی همچون قابلیت بازاریابی و فروش الکترونیکی را فراهم ساخته، زیان‌هایی را هم در پی داشته است. از جمله اینکه آثار دارای حق بر اثر (کپی رایت) را به راحتی می‌توان با استفاده از نرم افزارهای خاص تکثیر، تبدیل، ویرایش یا دستکاری کرد.

همچنین نسخه های تقلبی ممکن است با استفاده از ارتباطات الکترونیکی (مهم تر از همه، اینترنت)، بازاریابی شده و یا مستقیماً فروخته شوند. تفاوت بازاریابی و فروش اینترنتی چنین نسخه‌ هایی آن است که در فرایند بازاریابی، کالا یا خدمت از طریق اینترنت تبلیغ می‌شود؛ اما فروش آن به شیوه سنتی انجام می گیرد.

حال آنکه در روش فروش مستقیم اینترنتی، مشتری می تواند با انتقال الکترونیکی وجه به حساب فروشنده، محصول (برای مثال آهنگ یا فیلم) را با استفاده از اینترنت، دریافت (دانلود) نماید.

با در نظر گرفتن اینکه سرعت اینترنت در بسیاری از کشورهای جهان، بسیار بالا بوده و در حال افزایش است،  وضعیت فوق به چالشی عمده در روند حمایت از حق بر اثر در ارتباطات شبکه ای بدل شده است.

از نظر حقوقی، نبود قانون و ابهام در قابلیت تسری مقررات سنتی مالکیت فکری به قالب‌ های جدید این نوع از مالکیت، چالش دیگری است که ارتباطات الکترونیکی در این حوزه باعث شده است.

گفتار دوم: حمایت قانونی از مالکیت های فکری الکترونیکی

در عهدنامه های بین المللی و مقررات داخلی، دارنده حق بر اثر می‌تواند نسبت به آن حقوق مختلفی را اعمال نماید. این حقوق، از جمله شامل حق باز تولید و عرضه عمومی اثر می باشد. با گسترش ارتباطات الکترونیکی، اعمال این دو حق و در عین حال امکان سوء استفاده برای تعرض به این دو، سریع تر و ارزان تر شده است.

حال، آیا فراهم ساختن این امکان که عموم مردم را افرادی دارای رمز عبور، بتوانند با مراجعه به تارنمای شخصی، آهنگ دلخواه خود را هر زمان که بخواهند گوش کنند، «عرضه عمومی» محسوب می شود تا بتوان آن را حقی محدود به پدید آورنده محسوب داشت یا خیر؟ یا برای مثال آیا می‌توان نوشته دیجیتالی را به اندازه نوشته کاغذی مورد حمایت قوانین و مقررات قرار داد؟ ...

کتاب حقوق فضای مجازی به قلم مصطفی السان در انتشارات شهر دانش به چاپ رسیده است.

فهرست

• مولف: دکتر مصطفی السان
• انتشارات: شهر دانش