کتاب جستارهایی در قصه شناسی - پارسانسب

کتاب جستارهایی در قصه شناسی نوشته محمد پارسانسب توسط نشر چشمه به چاپ رسیده است.

این کتاب شامل بیست مقاله کوتاه و بلند است که طی یکی دو دهه گذشته، در نشریات دانشگاهی کشور به چاپ رسیده است و همه این مقالات در حیطه ادبیات روایی فارسی نوشته شده اند. از آن جایی که نشریات دانشگاهی معمولا در شمار اندک منتشر می شوند و طبیعتاً بسیاری از مردم از خواندن آن ها بی نصیب می مانند. بنابراین نویسنده، این مقالات را در کنار هم جمع آوری کرده تا همه کسانی که فرصت خواندن آن ها را از دست داده اند، منبع کامل و جامعی را در اختیار داشته باشند. اکثر این مقاله ها در مورد قصه نوشته شده اند،  به همین دلیل نویسنده نام اثر را جستارهایی در قصه شناسی گذاشته است و تعاریف گوناگونی از این هنر دیرینه را به مخاطب ارائه می دهد. قصه ها از دیرباز تا امروز همواره همراه بشر بوده اند، انسان های درون غارها با نوشتن روی سنگواره ها و بشر امروزی به صورت ثبت قصه در فضای مجازی حامل این فرهنگ کهن هستند. از آن جایی که قصه علاوه بر جنبه سرگرمی می تواند عامل مهمی برای تاثیرگذاری روی ذهن و افکار مخاطبان باشد، شناخت انواع آن خالی از لطف نیست، به همین دلیل محمد پارسا نسب در این کتاب با توضیحات کاملی تاریخچه، بن مایه و تعاریف مربوط به قصه را شرح می دهد تا خواننده شناخت کاملی از همه عناصر قصه داشته باشد.

برشی از متن کتاب

تحلیل عناصر سازنده آثار ادبی و کشف روابط پیدا و پنهان آنها برای دست یافتن به نظام حاکم بر دنیای متون ادبی، از اهداف نقد ساختارگرا و از علایق خاص ساختارگرایان است. در کنار ایده ساختارگرایی، ایده نظام جای دارد: وجودی کامل و خود تنظیم گر که با دگرگون کردن ویژگی هایش در عین حفظ ساختار نظام مند خود با شرایط جدید سازگار می شود. بنابراین بررسی ساختاری متون ادبی نه تنها کشف نظام حاکم بر آنهاست که خود به معنای آفرینشی نوین خواهد بود. به علاوه برای آنکه آگاهی ما به خصوص در حوزه مطالعات انسانی به علم تبدیل شود لازم است از شناخت پدیده های مورد نظرمان به سمت یک نظام حرکت کنیم از آنجا که به کار بستن چنین روش هایی در حوزه ادبیات فارسی به کشف بهتر ساختار درونی آثار و احتمالا کشف یک نظام ادبی و فرهنگی منجر می ‌شود در لزوم پرداختن به چنین مقالاتی نیز جای هیچ تردیدی باقی نمی ‌ماند. یکی از متون گران قدری که می تواند به چنین مطالعاتی پاسخ مثبت در کتاب مثنوی معنوی است آن هم از دریچه مطالعه در ویژگی های طنز آمیز بودن این اثر به ویژه آنکه عرصه روایت در یک اثر داستانی از نوع مثنوی که از یک طرف به اسطوره می رسد و از طرف دیگر به رمان مدرن، عرصه ای بسیار عالی برای بررسی ساختاری خواهد بود. درباره خصیصه طنزآمیزی مثنوی دو کتاب مستقل و مقالاتی پراکنده نوشته شده است. مقالات چاپ شده با توجه به شیوه کار ما چندان روایی و ارزندگی ندارد و اما کتاب‌ ها: کتاب نخست با عنوان تلخند طنز در داستان های مثنوی معنوی رویکردی محتوایی دارد و دو مولفه آن بدون در نظر داشتن متدی خاص، هفتاد و پنج داستان طنز آمیز مثنوی را برگزیده درباره علل طنز آمیز بودن آنها و برداشت‌های خود از قصه ها سخن گفته است. قضاوت های نویسنده تلخند درباره طنز های مثنوی به دلیل دور ماندن از فضای فکری مولوی گاهی به بیراهه می ‌کشد. تلخند با این که دارای وجوه مثبت فراوانی است اما با روش‌ های ساختار شناسانه فاصله بسیار دارد. خندمین تر افسانه دوم این کتاب درباره موضوع طنز در مثنوی است در این کتاب نویسنده صرفاً در یک فصل از فصول شش گانه کتاب فشرده حکایت‌ ها و تمثیل های طنز آمیز و شوخ طبعانه مثنوی را درج می ‌کند و در پایان هر فشرده، محتوای آن ها را بررسی کرده و جسته و گریخته به چند عامل موثر در آن طنز می پردازد. در این اثر نیز از بررسی و طبقه بندی روشمند در مناسبت‌ های مذهبی خبری نیست و مطالعات نویسنده به حکم یا نظری درباره ساختار طنزهای مولوی منجر نمی ‌شود. اینک، با تاکید بر ارزشمندی مطالعات ساختاری در این گفتار قصد داریم مهمترین عناصر طنز آفرین قصه های مثنوی را شناسایی و طبقه بندی کنیم، باشد که به شناخت بهتر از ساختار این اثر و درجه هنرمندی خالق آن وقوف یابیم. نظریه پردازان و منتقدان در بررسی عوامل دخیل در طنز، مولفه های متعددی را شناسایی کرده و بر موارد مهمی چون ربط دادن دو موضوع غیر قابل ربط با هم، غیر منطقی جلوه دادن یک نتیجه گیری، تضاد مطلب با باورها و سنت ها و وارونه تعریف کردن مفاهیم را از عوامل شکل گیری طنز در آثار ادبی برشمرده ‌اند.

فهرست

• یادداشت
• بن مایه: تعاریف، گونه ها، کارکرد
• فابل: تعاریف، خاستگاه، کارکرد و تاریخچه
• مآخذشناسی تحلیلی حکایتی از مثنوی
• قصه شاه و کنیزک و بینامنیت
• از روایت دینی تا روایت داستانی
• تعلیق در قصه پردازی مولانا
• گفتمان شناسی حدیقه الحقیقه سنایی
• آرزو در قصه های صوفیانه
• دگردیسی حضر در ادب روایی فارسی
• بن مایه کلاغ از اسطوره تا فرهنگ عامه
• داستان پردازی سعدی در بوستان
• مروری بر موش و گربه عبید زاکانی
• نگاهی دیگر به چرند و پرند دهخدا
• بحثی در سیاحت نامه ابراهیم بیک
• مروری بر دایی جان ناپلئون پزشک زاد
• سیر تکامل در زمان های تاریخی فارسی
• نقش ترجمه در پیدایش رمان تاریخی فارسی
• جامعه شناسی رمان معاصر فارسی
• نمایه

نویسنده: محمد پارسانسب انتشارات: چشمه