کتاب ترجمه و شرح فارسی دروس فی علم الاصول - صدر

کتاب ترجمه و شرح فارسی دروس فی علم الاصول اثر آیت الله شهید سید محمدباقر صدر، با تالیف و شرح آیت الله شیخ باقر ایروانی و ترجمه و تدوین حامد دلاوری آرتیمانی توسط انتشارات نصایح به چاپ رسیده است.

بر هر مسلمانی واجب است که از احکام شرعی اسلامی آگاهی داشته و آن ها را به نحو احسن اجرا نماید. از آن جایی که مفهوم و مقصود اصلی این احکام به دلیل تشریع در زمان های بسیار دور و یا به دلایل مختلف دیگری، برای مسلمانان جامعه ی امروزی واضح و روشن نیست، فقها وظیفه دارند احکام شرعی مربوط به هر واقعه ای را به طور دقیق مشخص نموده و سپس آن را در اختیار ایمان آورندگان حقیقی قرار دهند تا این افراد نیز بتوانند طبق شریعت عمل نمایند. از سویی دیگر نیز، فقها جهت ابراز این احکام، باید دلایل محکمی را ارائه نمایند که در اصطلاح به این امر، عملیات استنباط حکم شرعی می گویند. همین جاست که علم اصول در کانون توجه قرار گرفته و توسط فقها به کار می رود. به طور کلی، علم اصول، علم به عناصر و قواعدی است که در عملیات استنباط حکم شرعی مشترک هستند. این کتاب، گزیده ای از اثر "حلقات الاصول" تالیف "سید محمد باقر صدر" می باشد که در طی سه حلقه، با استفاده از بیانی ساده و روان، مباحث ارزشمندی را در باب اصول فقه به داوطلبان دوره ی سطح حوزه های علمیه ارائه می کند.

برشی از متن کتاب

تعریف علم اصول بعد از این که ما به شریعت اسلام اعتقاد کرده و آن را پذیرفته ایم، باید احکام این شریعت الهی را در هر واقعه ای معین و مشخص کنیم. از آن جهت که تمامی احکام شریعت – یا به دلیل بعد زمانی از زمان تشریع و یا به هر دلیل دیگر – واضح نیست، لازم و ضروری است علمی تاسیس و وضع شود که به وسیله ی آن، حکم شرعی هر واقعه ای مشخص و معین شود. علمی که برای این غرض وضع شده، علم فقه است. می توان علم اصول را این گونه تعریف کرد: علم اصول، علم به عناصر و قواعدی است که در عملیات استنباط حکم شرعی مشترک هستند. برای روشن شدن مطلب، فرض کنیم فقیهی با مسائل ذیل برخورد کرده است:

1. آیا فرو بردن سر زیر آب برای شخص روزه دار حرام است؟
2. آیا پرداختن خمس مالی که به انسان به ارث رسیده، واجب است؟
3. آیا قهقهه نماز را باطل می کند؟

پاسخ پرسش نخست مثبت است؛ یعنی ارتماس و سر زیر آب بردن برای شخص روزه دار حرام است؛ چرا که روایت یعقوب بن شعیب که می فرماید: «محرم و روزه دار نباید سر زیر آب کنند» بر این تحریم دلالت می کند؛ یعنی عرف از این روایت، حرمت را برداشت می کند و می فهمد. راوی این روایت هم، مورد وثوق و اطمینان است و شارع مقدس خبر او را حجت قرار داده است. پاسخ سوال دوم منفی است؛ زیرا روایت علی بن مهزیار می گوید: در میراثی که از غیر پدر و پسر، ارث رسیده باشد، خمس وجود دارد. برداشت عرف از این روایت این است که خمس در میراث محتسب، مانند میراثی که از پدر به پسر منتقل می شود، وجود ندارد. از آن جهت که راوی مورد وثوق و اطمینان و خبرش حجت است، در ارثی که از پدر و مانند او منتقل شده است، خمس وجود ندارد. پاسخ پرسش سوم مثبت است؛ زیرا از روایت زراره که می فرماید: «قهقهه وضو را باطل نمی کند، ولی نماز را باطل می کند» چنین فهمیده می شود که نماز به وسیله ی قهقهه باطل می شود؛ زیرا راوی، ثقه و مورد اطمینان و خبرش حجت است. ملاحظه می شود که مورد فوق، احکامی فقهی و از ابواب مختلف و متفاوت هستند. ادله ای هم که فقیه به آن ها استناد می کند، متفاوت است؛ در مورد اول به روایت یعقوب، در مورد دوم به روایت علی بن مهزیار و در مورد سوم به روایت زراره استناد کرده است و هر کدام از این سه روایت، مشتمل بر متن خاصی هستند که معنای خاصی را ارائه می دهند. اما با وجود این اختلافات، جهات اشتراکی وجود داشت که در هر سه مورد، فقیه به آن ها استناد کرد؛ مانند رجوع به عرف عام در فهم کلام، که از آن تعبیر به «حجیت ظهور عرفی» می شود، و رجوع به خبر ثقه که از آن تعبیر به «حجیت خبر ثقه» می شود. بنابراین در روایات مذکور، یک سری جهات خاصه، جهاتی است که با اختلاف مسائل – مانند مساله ی ارتماس، ارث و قهقهه در نماز – متفاوت می شوند. مانند روایت هایی که در هر یک از سه مورد ذکر شد و هر کدام به مورد خود اختصاص داشت.

فهرست

حلقه اولی در نگارشی جدید تعریف علم اصول عنصر مشترک بین دو نوع استنباط نوع اول: ادله ی محرزه قسم اول: دلیل شرعی

1. دلیل شرعی لفظی

مدلول وضعی و مدلول تصدیقی قسم اول: دلیل شرعی

1. دلیل شرعی لفظی

قسم اول: دلیل شرعی

1. دلیل شرعی لفظی

قسم اول: دلیل شرعی

2. دلیل شرعی غیر لفظی

قسم دوم: دلیل عقلی علاقه بین احکام علاقه ی بین حکم و موضوعش علاقه ی بین حکم و متعلقش علاقه ی بین حکم و مقدماتش علاقه در داخل حکم واحد نوع دوم: اصول عملیه تعارض ادله حلقه ثانیه در نگارشی جدید تعریف، موضوع و فایده علم اصول اسلوب بحث های اصولی ادله ادله ی محرزه اصل اولی هنگام شک در حجیت تبعیت دلالت التزامی از دلالت مطابقی ادله محرزه (1) دلیل شرعی (1) استعمال لفظ و اراده خاص مقایسه بین جملات تامه و ناقصه امر و نهی قاعده احرازیت قیود اطلاق و تقیید عموم مفاهیم مناسبات حکم و موضوع اثبات ملاک توسط دلیل دلیل شرعی غیر لفظی دلالت سکوت سپره ی عقلا دلیل شرعی (2) اثبات صغرای دلیل شرعی

1. وسایل اثبات وجدانی

خبر متواتر اجماع سیره متشرعه

2. وسائل اثبات تعبدی

دلیل شرعی (3) مستند حجیت ظهور

1. ادله حجیت
2. ارکان استصحاب
3. مقدار آن چه که به سبب استصحاب ثابت می شود.
4. عمومیت جریان استصحاب
5. تطبیقات

تعارض ادله تعارض میان اصول علمی تعارض میان ادله ی محرزه و اصول عملیه

• الحلقه الاولی و الثانیه
• مولف: آیت الله شهید سید محمدباقر صدر
• شارح: آیت الله شیخ باقر ایروانی 
• ترجمه و تدوین: حامد دلاوری آرتیمانی
• انتشارات: نصایح