کتاب تاریخ جهانگشای جوینی (جلد 3)

کتاب تاریخ جهانگشای جوینی (جلد سوم)، اثر عطا ملک بن محمد جوینی با مقدمه‌ و تصحیح دکتر حبیب‌الله عباسی و دکتر ایرج مهرکی توسط انتشارات زوار به چاپ رسیده است.

تاریخ جهان‌گشای جوینی، از آثار قدیمی و معتبر تاریخی ایران به شمار می‌آید که در سه جلد تدوین شده، جلد اول آن، روایت‌گر تاریخ مغول بوده و در جلد دوم، تاریخ خوارزمشاهیان بیان می‌شود و تاریخ اسماعیلیان در جلد سوم آن گنجانده شده است. این جلد از کتاب، روایت‌گر تاریخ اسماعیلیان است که جزئی از تاریخ مغول محسوب می‌شود؛ اما به دلیل غالب بودن مباحث اسماعیلی‌ها، این بخش از تاریخ، عنوان فرعی «تاریخ اسماعیلیه»، برای آن انتخاب شده است، در این بخش، نویسنده از آیات، روایات، اشعار و ضرب‌المثل‌های بیشتری نسبت به مجلدهای قبلی بهره برده که دلیل آن را می‌توان طبق متنی که در پیش‌گفتار آن آمده، چنین بیان نمود که: «لحن موجود در آن، همان لحن معهود عطاملک جوینی است که از مغولان به ظاهر احترام یاد می‌کند، لیکن برای گزارش وقایع و بیان حقایق روزگار خویش، اسلوب بیان و سبک منشیانه‌ایی را که در واقع جز آرایشگری نیست، اختیار می‌کند تا با پنهان کردن حقایق در زیر نقاب زرین گفتنی‌ها را بگوید و خود هم از این میان جان سالمی به در برد». اما در بخش‌های دیگری از کتاب که تکیه بر گزارش‌های تاریخی است، جملات کوتاه‌تر و ساده‌تر و خالی از آرایه‌ها و صناعات ادبی می‌باشد؛ به طوری که در سراسر کتاب، سبک و شیوه‌ی نگارشی یکسانی صورت نگرفته و حتی ناهمسان می‌نماید که البته سرچشمه‌‌ی این مهم را می‌توان به تفاوت منابع و مآخذی که در نگارش بهره گرفته؛ دانست؛ زیرا برخی از مطالب بر اساس دیده‌ها و شنیده‌های عینی نویسنده نگاشته شده که در این موارد نثری قوی و پربار از لحاظ صناعات و دستورات ادبی ارائه نموده اما آنجا که بر اساس شنیده‌ها و روایت‌هایی از اطرافیان یا مراجعه به آثار قبل‌تر بوده، متن حالت ساده و مرسل به خود گرفته است. اهمیت این بخش از تاریخ جهانگشا، آنجایی مشخص می‌شود که بخش تاریخی منازعه‌ی مغولان با اسماعیلیان و فتح بغداد، در آثار تاریخی بعدی تاریخ جهانگشا نیز مورد استفاده قرار گرفته و اهمیت و اعتبار آن را می‌رساند.

نویسنده

علاء‌الدین ابوالمنظر عطا ملک بن محمد بن محمد جوینی، (623-681 ق) از مورخان و ادیبان مشهور و نامی قرن هفتم و از خاندان جوینی است. این خاندان از دوران سلجوقیان و خوارزمشاهیان در دربار و دستگاه‌های حکومتی صاحب منصب بوده و به همین سبب عطاملک از جوانی وارد کارهای دیوانی شد. بعد از سفر با امیر ارغون به مغولستان، شروع به نگارش کتاب تاریخ جهان‌گشا نمود و بعد از صاحب منصب شدن در دربار هلاکو خان و همراهی او در حمله به بغداد، عاملی شد تا نیمی از کتابخانه‌ی آن شهر را از سوختن برهاند. همچنین به سمت فرماندار بغداد، جنوب بین‌النهرین و خوزستان منصوب شد.آثاری از نویسنده: تاریخ جهان‌گشای جوینی رساله‌ی تسلیه الاخوان

برشی از متن کتاب

هر کس که در آن جمعیت حاضر بودند بر سبیل تبعیت بیعت کردند و قرار نهادند که در سال نو در انان کلران قوریلتای بزرگ سازند، بدین عزیمت هر کس که بود با مخیّم خود معاودت نمود و آوازه‌ی این در اطراف گیتی طاری شد و به اکناف جهان ساری گشت، و سرقویتی بیکی به انواع تلطف و نیکی، جانب اجانب رعایت می‌کرد و به اسالیب رفق و زیرکی عشایر و اقارب را استمالت می‌داد و جمعی که در آن باب دفعی می‌گفتند و در آن کار تعویق می‌انداختند و در مکر و حیلت تصانیف می‌پرداختند و داستان‌ها می‌ساختند؛ به علت آنکه خانیّت در اروغ قاآن یا کیوک‌خان می‌باید از دقیقه تؤتی المُلکَ مَن تَشاءُ (26/3) غافل بودند و بدین جهت ایلچیان به جوانب متواتر و متوالی کردند و به کرّات در این معنی به خدمت باتو فرستادند که ما از این اتفاق دوریم و بدین میثاق راضی نه، باتو جواب می‌فرمود که ما به موافقت آقا و اینی این مصلحت مقرر کرده‌ایم و سخن تمام گفته قُضیَ الاَمرُ الّذی فیهِ تَستَفتیانِ (41/12) فسخ آن ممکن نیست...

فهرست

پیش‌گفتار متن جهانگشا ذکر احوال الغ‌نوین و سرقویتی بیکی ذکر حکایتی که دلیل است بر آثار معدلت و پادشاهی منکوقاآن ذکر جلوس پادشاه هفت کشور و شهنشاه جهان منکوقا آن بر سریرخانی ذکر مکارم اخلاق پادشاه جهان منکوقاآن بر سبیل اجمال ذکر ارکان دولت و کفات حضرت پادشاه جوان‌بخت ذکر حرکت پادشاه زاده جهان هلاکو به بلاد غربی ذکر حرکت پادشاه جهان هلاکو به فتح قلاع ملاحده نسخه فتح‌نامه الموت ذکر تقریر مذاهب باظنیان و اسماعیلیان و احوال جماعت مذکور ذکر محضر مهدی مقدوح ذکر جلوس مستنصر پسر ظاهر ذکر کیفیت و سبب این احوال (انقراض فاطمیان و استیلای آل‌ایوب) ذکر حسن صباح و تجدید او و دعوت ملاحده ذکر ولادت حسن‌بن محمد بن بزرگ امید ذکر احوال رکن‌الدین خورشاه بعد از وفات پدرش علاء‌الدین ذکر احوال قلاع رکن‌الدین بعد از نزول او ذکر تتمه احوال رکن‌الدین و انتهای کار ایشان کیفیت واقعه بغداد تعلیقات فهرست‌ها فهرست آیات فهرست احادیث و عبارات عربی فهرست شعرهای فارسی فهرست شعرهای عربی فهرست نام کسان فهرست نام جای‌ها راهنمای تعلیقات مشخصات منابع و مآخذ

(تاریخ اسماعیلیه) نویسنده: عطا ملک بن محمد جوینی مقدمه تصحیح و تعلیقات: دکتر حبیب الله عباسی - دکتر ایرج مهرکی انتشارات: زوار