کتاب تاریخ جهانگشای جوینی (جلد 1)

کتاب تاریخ جهانگشای جوینی (جلد اول)، اثر عطا ملک بن محمد جوینی با مقدمه‌ و تصحیح دکتر حبیب‌الله عباسی و دکتر ایرج مهرکی توسط انتشارات زوار به چاپ رسیده است.

تاریخ جهان‌گشای جوینی، از آثار قدیمی و معتبر تاریخی ایران به شمار می‌آید که در سه جلد تدوین شده، جلد اول آن، روایت‌گر تاریخ مغول بوده و در جلد دوم، تاریخ خوارزمشاهیان بیان می‌شود و تاریخ اسماعیلیان در جلد سوم آن گنجانده شده است.تاریخ جهانگشای جوینی که از آثار مشهور در زمینه‌ی تاریخ به شمار می‌آید، علاوه بر گزارشات تاریخی، دارای سبک و سیاقی خاص و نوآورنه می‌باشد و در نوع خود، با عظمت و شاه‌کار می‌نماید که حتی می‌توان گفت پس از آن حتی تا زمان مشروطیت، آثار منتشر شده، جنبه‌ی تقلیدی از آن داشته‌اند. جوینی که از خاندانی فرهنگ‌ساز برخاسته و البته در بخش مقدمه به معرفی بزرگان این خاندان و البته شرح مفصلی از شرح حال و زندگی او پرداخته شده، به دلیل فعالیت در دربار مغولان به شنیده‌ها و روایاتی معتبر در باب حکومت مغولان و لشکرکشی‌های آنان دسترسی داشته و حتی در دل برخی حوادث و رخدادها، حضور مستقیم داشته؛ این اثر مهم را به رشته‌ی تحریر درآورده است. گفتنی است که پرداختن به نثر و ارائه‌ی آن با بهره‌گیری از صناعات زیبای ادبی که ادبی بودن متن و خلاقیت‌های هنری نویسنده، بیش از گزارشات تاریخی آن به چشم می‌آید؛ از ویژگی‌های مهم این اثر به شمار می‌آید و البته در بخشی از مقدمه به این مهم نیز اشاره شده و ابعاد تاریخی و ادبی کتاب، مورد بررسی قرار گرفته است. با تمام احوالی که نویسنده در دربار مغولان به فعالیت می‌پرداخته اما چاپلوسی آنان در خلال مباحث نشده بلکه هرکجا که از قلع و قمع مغولان به تنگ آمده و دل‌آزرده گشته، به طور غیرصریح و غیر مستقیم به بیان مطالب پرداخته است. لازم به ذکر است که نسخه‌هایی با تصحیح‌های معتبر همچون تصحیح علامه قزوینی، نیز وجود دارد؛ اما در این تصحیح سعی شده برخی ابهامات چاپ قبل و مشکلات زبانی و معنایی آن رفع شود. در پایان، بخشی با عنوان «تعلیقات» به کتاب افزوده‌اند و در آن معنی واژه‌های دشوار، عبارات پیچیده، عبارات عربی آیات، احادیث و.. با ذکر منابع آن‌ها و... بیان شده تا مخاطبان به خصوص دانشجویان زبان و ادبیات فارسی از آن بهره‌مند گردند.

نویسنده

علاء‌الدین ابوالمنظر عطا ملک بن محمد بن محمد جوینی، (623-681 ق) از مورخان و ادیبان مشهور و نامی قرن هفتم و از خاندان جوینی است. این خاندان از دوران سلجوقیان و خوارزمشاهیان در دربار و دستگاه‌های حکومتی صاحب منصب بوده و به همین سبب عطاملک از جوانی وارد کارهای دیوانی شد. بعد از سفر با امیر ارغون به مغولستان، شروع به نگارش کتاب تاریخ جهان‌گشا نمود و بعد از صاحب منصب شدن در دربار هلاکو خان و همراهی او در حمله به بغداد، عاملی شد تا نیمی از کتابخانه‌ی آن شهر را از سوختن برهاند. همچنین به سمت فرماندار بغداد، جنوب بین‌النهرین و خوزستان منصوب شد.آثاری از نویسنده :تاریخ جهان‌گشای جوینی رساله‌ی تسلیه الاخوان

برشی از متن کتاب

قوم تاتار، پیش از به قدرت رسیدن چنگیز، در صحرای بسیار گسترده و بی‌آب و علفی زندگی می‌کردند که از طرف شرق به ولایت ختای و از سمت غرب به ولایت ایغور و از جانب شمال به قرقیز و سلنکای و از طرف جنوب به تنکت و تبت منتهی می‌شود. قبایل متعدد تاتار عموماً جدا جدا زندگی می‌کردند و رئیس و حاکمی نداشتند. پیوسته میان ایشان نزاع بود و از صفات انسانی بی‌بهره بودند و خوراک و پوشاک بایسته‌ای نیز نداشتند. بعد از برافراشته شدن رایت دولت چنگیزخان، از تنگناهای زندگی رهایی یافتند و به زندگی پرتنعمی دست یافتند که دیگران بدان رشک می‌بردند. چنگیزخان که به عقل و هوشمندی از اقران ممتاز بود، بدون اینکه به مکتب رفته باشد؛ از همه‌ی پادشاهان جهان اعم از کسری‌ها و قیصرها، مقتدرتر و مدبرتر بود. چه یک‌تنه خروج کرد و از شرق تا غرب عالم را مقهور خود ساخت. او بر وفق و اقتضای رأی خود برای هر کاری قانونی و برای هر گناهی حدی پدید آورد و آن قوانین را «یاسا» نام نهاد و دستور داد تا کودکان مغول خط آموختند و آن یاساها و احکام را بر طومارها ثبت کردند و آن را «یاسانامه‌ی بزرگ»، خواندند و دستور داد تا از آن محافظت کنند تا در موقعیت‌های مناسب از آن استفاده کنند.

فهرست

پیش‌گفتار مقدمه خاندان جوینی ابوفروه ربیع بن یونس بهاء‌الدین محمد بن علی منتجب‌الدین جوینی شمس‌الدین محمد بن مجمد بهاء‌الدین محمد جوینی شمس‌الدین محمد جوینی بهاء‌الدین محمد جوینی شرف‌الدین هارون زندگی عطاملک جوینی

1. از جوینی تا قراقورم
2. از قراقورم تا بغداد
3. امارت بغداد
4. از گاه تا چاه

توطئه مجدالملک یزدی فرجام کار عطاملک آثار عطاملک جوینی اهمیت جهانگشای ارزش تاریخی لحن تاریخ‌نویسان عهد مغول ادبیات جهان‌گشای جوینی ویژگی‌های زبانی شگردهای ادبی معرفی نسخه‌ها روش تصحیح گزارش تاریخی جهانگشای سال‌شمار متن جهانگشا دیباچه پیش از عهد دولت و خروج چنگزخان ذکر قواعدی که چنگزخان نهاد ذکر خروج چنگزخان و ابتدای انتقال دولت  و مملکت ملوک جهان بدو و احوال بر سبیل ایجاز ذکر ابناء چنگزخان ذکر استخلاص بلاد ایغور و انقیاد ایدی قوت ذکر تتمه احوال ایشان ذکر نسب ایدی قوت و بلاد ایغور بر موجب زعم ایشان ذکر احوال کوچلک و توق‌تغان ذکر امام شهید علاء‌الدین محمد الختنی- رحمه الله علیه ذکر استخلاص نواحی المالیغ و قیالیغ و فولاد و احوال امرای آن ذکر سبب قصد ممالک سلطان ذکر توجه خان جهانگشای به ممالک سلطان و استخلاص اترار ذکر توجه الوش ایدی به جند و استخلاص آن حدود ذکر استخلاص فناکت و خجند و احوال تیمور ملک ذکر استخلاص ماوراء‌النهربر سبیل اجمال ذکر استخلاص بخارا ذکر خروج تارابی ذکر استخلاص سمرقند ذکر واقعه خوارزم ذکر حرکت چنگزخانبه جانب نخشب و ترمذ ذکر عبور چنگزخانبر معبر ترمد و استخلاص بلخ ذکر توجه چنگزخان به حرب سلطان ذکر مراجعت چنگزخان ذکر رفتن تربای تقشی به طلب سلطان جلال‌الدین ذکر یمه و سبتای بر عقب سلطان محمد ذکر استخلاص تولی خراسان را بر سبیل اجمال ذکر احوال مرو و کیفیت واقعه آن ذکر واقعه نیسابور ذکر جلوس پادشاه جهان قاآن در مسند خانی و دست جهان‌بانی ذکر حرکت پادشاه جهان قاآن به جانب ختای و فتح آن ذکر قوریلتای دوم ذکر صادرات افعال قاآن ذکر منازل و مراحل قاآن ذکر توراکیناخاتون ذکر فاطمه خاتون ذکر جلوس کیوک‌خان در چهار بالش خانی ذکر احوال اغول غایمش و پسران او ذکر توشی و احوال او و جلوس باتو به موضع او ذکر استخلاص بلغار و حدود آس و روس ذکر خیل کلار و باشغرد ذکر جغتای تعلیقات فهرست‌ها فهرست آیات فهرست احادیث فهرست عبارات عربی فهرست ابیات پارسی فهرست ابیات عربی +فهرست نام کسان فهرست نام جای‌ها راهنمای تعلیقات مشخصات منابع و مآخذ

(تاریخ مغول) نویسنده: عطا ملک بن محمد جوینی مقدمه تصحیح و تعلیقات: دکتر حبیب الله عباسی - دکتر ایرج مهرکی انتشارات: زوار