کتاب تاریخ تصوف و عرفان - علی اصغر حلبی

کتاب تاریخ تصوف و عرفان اثر دکتر علی‌ اصغر حلبی در انتشارات زوار به چاپ رسیده است.

این کتاب که به زعم نویسنده، گزیده‌ای از مطالب عمده و زبده‌ی سه کتاب دیگریست که وی قبلاً در زمینه عرفان و تصوف نگاشته است؛ که با مطالب و مباحثی که بعدها نوشته؛ آمیخته شده و اثری جدید و کامل در زمینه عرفان، رجال این علم و طریقه‌های عرفانی به دست داده است. کتاب شامل دو جلد بوده که جلد اول آن دارای دو بخش است. بخش اول با عنوان « مبانی عرفان»، بیست و یک موضوع را در این زمینه شرح و توضیح داده است و از آنجایی که به اعتقاد نویسنده، نویسنده‌ی خوب، برای خوانندگان بسیار دانا و سخت‌گیر نمی‌نویسد؛ پس این شرح و تفصیل‌ها را با قلمی روان و قابل فهم نگاشته تا مخاطبان هنگام مطالعه‌اش، با اصطلاحات و مفاهیم تخصصی و بسیار پیچیده مواجه نشده و درک درستی از موضوعات داشته باشند. از ابتدایی‌ترین تعاریف آغاز نموده و چیستی تصوف و اینکه صوفیان کیستند را توضیح می‌دهد؛ نکته‌ی ‌جالب توجه این اثر این است که هرجا محاسنی از عارفی را بیان نموده؛ معایب و مَساویش را هم ذکر کرده و سعی در نگارش واقعیت داشته است. در هر حال، در ادامه‌ی بیان مبانی، انواع احوالات صوفی، تفاوت خانقاه و رباط و زاویه، مراد و مقصود از حلول، اتحاد و وحدت، خرقه و عیاری و مباحثی این‌چنینی را به بحث می‌نشیند و معتقد است که: «در این کتاب آنچه از تصوف، خواندنی، پذیرفتنی و شاید تا حدود زیادی به‌کار بستنی بوده است؛ آورده‌ام و لذا امیدوارم هر کس نیز که از خرافات صوفیان و کرامات ایشان متنفر است، ولی باطناً به حقیقت عرفان و تصوف تمایلی دارد؛ با خواندن این کتاب، اندکی تغییر عقیده بدهد و بدبینی خود را تعدیل کند.»

بخش دوم کتاب، حاوی اصطلاحات و تعبیرات صوفیان و عارفان است که به طور مفصل لغات، عبارات و اصطلاحاتی که در این زمینه وجود دارد را همراه منبع آن تعریف نموده و شرح داده است. دکتر حلبی در فصل «پایان سخن»، ضمن بر شمردن گروه‌هایی که مخالف عرفان و تصوف هستند و پاسخ‌هایی که به آن‌ها می‌دهد و گاهاً نظراتشان را به چالش کشیده است؛ به بیان معایب این فرقه پرداخته تا به اعتدال و انصاف رفتار کرده باشد. مهم‌ترین این معایب را عدم جامعیت، خرافات، تسلیم محض بودن، خانقاه و عقل ستیزی می‌شمرد که برای بهتر دانستنشان، مطالعه‌ی این اثر نسبتاً جامع، پیشنهاد می‌گردد.

نویسنده

استاد دکتر علی اصغر حلبی، محقق، مؤلف و مترجم معاصر است که در سال 1323 در اردبیل متولد شد. مدرک لیسانس فلسفه‌اش را از دانشگاه تهران دریافت نمود. سپس برای ادامه‌ی تحصیل در دانشگاه ادینبورگ اسکاتلند، سفر نموده که در سال 1359 ه.ش موفق به اخذ درجه‌ی دکترای فلسفه و فرهنگ اسلامی گردید. ایشان در حال حاضر به تدریس در دانشگاه تهران و تألیف آثار ارزشمندش مشغول است.

فهرست

پیش‌گفتار مقدمه بخش اول: مبانی عرفان و اصطلاحات آن 

1. تصوف چیست؟
2. صوفیان کیستند؟
3. ریشه‌ی صوفی‌گری
4. جنبه‌های نظری و عملی عرفان و تصوف
5. صوفیان همه صافی بوده‌اند؟
6. آیا صوفی‌گری مخدر است یا مشوق؟
7. آیا صوفی‌گری پندار است؟
8. حجاب بودن علم از دیدگاه عارفان
9. صوفیان در برابر فرمانروایان
10. سماع
11. مقامات و احوال
12. محبت و عشق
13. خانقاه و رباط و زاویه
14. تأثر عرفان از مذهب اشعری
15. حلول، اتحاد و وحدت
16. جبرگرایی در عرفان
17. شریعت، طریقت و حقیقت
18. حکمتِ «مسؤول عنها» (پرسیدنی) و حکمتِ « مسکوت عنها» ( ناپرسیدنی)
19. عرفان یا فلسفه‌ی اسلامی
20. خرقه
21. فتوت و عیاری

مأخذ فتوت   بخش دوم: اصطلاحات و تعبیرات صوفیان و عارفان اصطلاحات و تعبیرات مهم صوفیانه پایان سخن در نقد تصوف پس از مروری به مخزن عرفانی مبانی عرفان و احوال عارفان نمایه‌ها اصطلاحات، واژه‌ها و عبارات شرح شده و شرح نشده اشخاص اماکن فرقه‌ها کتاب‌ها آیات احادیث اشعار عربی اشعار فارسی برخی عبارات کلامی، فلسفی و فقهی و امثال عربی آیات و احادیث

برشی از متن کتاب

ای نور چشم من سخنی هست؛ گوش کن        چون ساغرت پر است؛ بنوشان و نوش کن چه مال اندوزی در قاموس عارفان نیست. عارف می‌داند که انسان در زندگانی بدانچه می‌خورد و می‌نوشد و می‌پوشد؛ نیاز دارد و زیاده بر آن، از آنِ میراث خوارانی است که مانند سگان، دندان تیز کرده؛ نگران مرگِ این میراث‌داران هستند تا بخورند و بگویند: «میراث حلال است.» و حقیقت جز این نیست که اگر همه‌ی دنیا یک تن را بخشند، فایده همین باشد که بخورد و بنوشد و حوائج بدان دفع گردد. خزانه‌داری میراث خوارگان در نظر عارف، کفر است؛ زیرا انسان چنان‌که برهنه و ساده به دنیا می‌آید؛ همان‌طور هم از دنیا می‌رود و کاخ‌های بلند و قصرهای باشکوه و ویلاهای زیبا و اتومبیل‌های هوش‌ربا برای دیگران می‌ماند.

نویسنده: علی اصغر حلبی انتشارات: زوار