کتاب ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران | فریدون آدمیت

کتاب ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران

نهضت مشروطه علیه حکومت استبدادی در تاریخ ایران، نزد تاریخ نگاران از اهمیت ویژه ای برخوردار است. دکتر فریدون آدمیت از جمله اندیشمندانی است که در این زمینه پژوهش ها و تحقیقات گسترده ای را به عمل آورده که یکی از اهمّ آن ها کتاب پیش رو است. وی انقلاب مشروطه را تحولی در ساختار سیاسی و اجتماعی ایران می داند که پس از سال ها تلاش برای اصلاحات، به دست برخی روشن فکران به عرصه ی ظهور رسید. به عقیده ی او دموکراسی سیاسی، ایدئولوژی نهضت مشروطه را پایه ریزی کرد. بنابراین آدمیت، در کتاب اظهار می دارد که روشن فکران و علی خصوص تحصیل کرده ها، عمده ترین سهم را در انقلاب مشروطه ایفا کرده اند. دیدگاه فکری او در کتاب مبنی بر تحول اجتماعی با وجود سرچشمه های سیاسی غربی و مدنیت غربی بوده و برای مولفه ی دینی و روحانیون، نقش کمتری را قائل شده است. کتاب در 4 بخش کلی نوشته شده که زبان آن تحلیلی و انتقادی است و گاهی هم لحن آن به تندی و صراحت نزدیک شده است. نکته ی دیگر این که نویسنده از فضای ادبی حاکم بر آن زمان نام برده و اشاراتی به برخی کتاب ها در این زمینه نیز داشته است. بهتر است مخاطب قبل از مطالعه ی کتاب با پیشینه ی عقاید و تفکرات دکتر فریدون آدمیت آشنایی داشته باشد، تا بتواند با دید وسیع تری مطالب را درک و تحلیل کند.

نویسنده

دکتر فریدون آدمیت، نویسنده و تاریخ نگار متولد 1299 فرزند عباس قلی خان قزوینی معروف به آدمیت بود. او پس از به پایان رساندن دوره ی تحصیلات ابتدایی اش وارد دارالفنون شد و سپس در دانشکده حقوق و علوم سیاسی به تحصیل پرداخت. وی با ارائه پایان نامه با موضوع زندگی، رفتار و اقدامات سیاسی امیر کبیر، فارغ التحصیل شد که دو سال بعد از آن، پایان نامه اش با عنوان" امیرکبیر و ایران" به چاپ رسید. وی هم زمان با تحصیل در رشته حقوق دانشگاه تهران، به استخدام وزارت امور خارجه درآمد و بعد از آن به سفارت ایران در لندن رفت و مدرک دکتری رشته تاریخ و فلسفه سیاسی را از آن جا اخذ کرد. وی در سال 1330 عنوان جوان ترین سفیر ایران در سازمان ملل را به خود اختصاص داد. آدمیت بعد از بازنشستگی همه وقت خود را صرف مطالعه و تحقیق کرد. از مطرح ترین آثار او عبارتند از: 1. فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت ایران. 2. اندیشه های طالبوف تبریزی. 3. آشفتگی در فکر تاریخی. 4. مجلس اول و بحران آزادی. 5. تاریخ فکر از سومر تا یونان و روم 

برشی از متن کتاب

از پایان «عصر سپه سالار» ( 1297) که به عنوان دوره ی جدید تاریخی، معرف ترقی خواه و حکومت قانونی بود_ تا اعلام مشروطیت( 1324) که آغاز حکومت ملی بود_ ربع قرنی گذشت. از آن دوره ی تاریخی در کتاب دیگر "اندیشه ی ترقی و حکومت قانون" سخن گفته ایم. در این گفتار و گفتار بعدی دنباله ی سیر تاریخی را تا مرحله ی پیش از تشکل حرکت مشروطه خواهی امتداد می دهیم. و آن پیش درآمدی است بر مبحث اصلی این تحقیق. در این دوران بیست و چند ساله که از نظر بحث کلی، استمرار تاریخی مشخصی دارد، چند مرحله ی متمایز را باید بشناسیم: 1. از 1298 تا نیمه ی 1314 دولت مطلقا راه قهقرا می پیمود: قدرت اقتصادی اش تحلیل می رفت؛ مرجعیت و اعتبار سیاسی اش را در افکار عام به تدریج از دست می داد؛ هیچ اصلاح اجتماعی سر نگرفت؛ و نفوذ امپریالیسم خارجی به اوج خود می رسید. با وجود آن که فکر ترقی در حوزه ی دستگاه حکومت هیچ گاه نمرد، هر کوشش اصلاح طلبانه ای باطل گشت. دولت در هیئت مجموع به جای این که پیش برود، واپس رو بود. در مقابل آن، با افزایش هشیاری اجتماعی_ اعتراض عام نیروی انگیزش می گرفت و جلوه های گوناگون پی در پی داشت. اعتراض جمعی گاه به تعبیر بصیرانه شاه در« یک شورش نافرمانی ساکت و پنهانی» ظاهر شد_ گاه در پرخاش و ستیز آشکار. در این زمان نخستین دستور نامه ی حرکت همگانی تنظیم گردید؛ در تصور شاه احتمال« یک شورش و انقلاب» می رفت گرچه هنوز تصوری بیش نبود؛ از نظر بینندگان خارجی« تخم افکار انقلابی» پاشیده می شد؛ فرض« تغییر نظام حکومت» به صورت تازه ای به میان کشیده شد؛ دفتر ترور سیاسی هم باز شد. 2. در مرحله ی کودتا دوساله ی 16_ 1314 یک سالش را میرزا علی خان امین الدوله صدارت کرد، دولت به برخی کارهای اصلاحی دست برد: تاسیس هیئت وزرای مسئول، برپا کردن مجلس عمومی اصلاحات با شناختن حق افراد در تقدیم نقشه ی اصلاحات، اصلاح مالی، و نشر معارف. به علاوه با کاهش فشار حکومت، آزادی نسبی آمد که از آثار مهم آن رواج مطبوعات نو بود. 3. از پس آن مرحله، دولت با شدت بحران مالی و سیاسی تازه ای رو به رو گشت. همان اندازه که قرضه های خارجی بر نفوذ اقتصادی و سیاسی کشورهای استعماری افزود_ روح ناسیونالیسم را برانگیزاند. همان اندازه که دولت در اجرای نقشه های« رفورم مالی» فروماند و به ورشکستگی تهدید گردید_ از قدرت و اعتبار سیاسی اش کاسته شد. در این محیط بحرانی_ و فعل و انفعال عوامل گوناگون_ اعتراض و مقاومت عمومی در برابر دولت قوت روز افزون می گرفت.

فهرست

• شکست اصلاحات:
• بخش نخستین: دولت در حرکت قهقهری
•  بخش دوم: مردم در پرخاش و ستیز
•  بخش سوم: ادبیات انتقادی
•  تشکیل نهضت مشروطه خواهی:
•  بخش چهارم: بحران اقتصادی و نقشه« رفورم مالی»
•  بخش پنجم: بحران سیاسی و اعلام مشروطیت
•  بخش ششم: تعارضات در سیاست خارجی
• فلسفه ی اجتماعی و سیاسی:
• بخش هفتم: نظریه سیاست مطلقه
•  بخش هشتم: دموکراسی سیاسی
•  بخش نهم: مشروطگی از نظرگاه ملایان
•  بخش دهم: « مشروطیت مشروطه»
•  بخش یازدهم: دموکراسی اجتماعی
•  بخش دوازدهم: دبیات اجتماعی و سیاسی
•  عصر حکومت ملی:
•  بخش سیزدهم: تحول پارلمانی: نخستین تجربه انتخاباتی
•  رده های اجتماعی و گروه بندی سیاسی
•  دستور پارلمانی و تعالی مجلس
•  بخش چهاردهم: حقوق اساسی: برخورد مشروطیت با مطلقیت و شریعت: تدوین قانون اساسی
•  کشمکش مجلس و دولت در مسائل قانون اساسی
•  متمم قانون اساسی
•  سایر تعارضات حقوقی و سیاسی
•  بخش پانزدهم: اصلاحات اجتماعی و اقتصادی: مجلس ملی علیه استعمار غربی
•  تنظیم بودجه و تدابیر مالی
•  لایحه صنیع الدوله و سایر طرح های« رفورم»
•  بخش شانزدهم: حرکت اجتماعی علیه اربابان و ملاکان: در همدان و گیلان
•  فهرست نام کسان