کتاب انقراض سلسله صفویه (سخت) | لارنس لاکهارت

کتاب انقراض سلسله ی صفویه

"انقراض سلسلۀ صفویه"، وقایع سیاسی و اجتماعی ایران در دوران صفویه و به طور اخص زمان شاه سلطان حسین را مورد کنکاش و بررسی قرار می دهد و علل انحطاط و سقوط این سلسله را بازگو می کند. نخست مشخصاتی چون مساحت، مرزها، ایالات، جمعیت و نوع حکومت ایران در دورۀ مذکور را بیان می­کند و پس از آن به موضوعاتی مانند اوضاع داخلی ایران، روابط ایران با ترکیۀ عثمانی، روسیه و هندوستان، احیای آیین تشیع، شورش غلجابی­ها و میرویس، حملۀ محمود و محاصرۀ اصفهان، حملات پطر کبیر و ترکیۀ عثمانی به ایران و مسالۀ تقسیم کشور ایران میان آن دو دولت می پردازد. لارنس لاکهارت در طی سی و شش فصل کتاب می ­کوشد مخاطب را با خود همراه کرده و عواملی را که در یک مقطع خاص تاریخی، زمینه ساز انقراض سلسلۀ قدرتمند صفویه در ایران شد برای وی روشن کند. او در بارۀ جلوس شاه سلطان حسین بر تخت سلطنت و خصوصیات اخلاقی وی سخن می­گوید و خواننده را به نظارۀ اوضاع داخلی ایران  از سال 1694 تا 1709 و هم چنین روابط خارجی ایران در این دوران می­نشاند؛ حملات محمود به ایران، جریان محاصرۀ اصفهان، حملۀ پطرکبیر به ایران، سلطنت محمود، از دست رفتن حکومت صفویه، دورۀ تسلط افغان ها، جنگ با افغان های ابدالی، بازگشت قدرت صفویه، فعالیت کمپانی های انگلیسی و هلندی در ایران و روابط ایران با فرانسه از دیگر مباحثی هستند که کتاب به آن­ها پرداخته است . در ضمیمۀ هنر و ادبیات که از ضمائم انتهای کتاب است، از اوضاع ادبیات وشعر و جلوه­ گری نسبی هنرهایی چون نقاشی، مینیاتور، قالی بافی، نساجی، فلزکاری و معماری در عصر صفوی سخن به میان می­آید و نویسنده خاطرنشان می­کند : « وقتی به ادبیات این دوره می پردازیم، می بینیم که هیچ نویسنده یا شاعر بزرگی در عهد شاه سلطان حسین وجود نداشته است . در حقیقت شاه سلطان حسین با بقیۀ دوران سلسلۀ صفوی که ادبیات در آن به پایین ترین درجه رسید فرقی ندارد.» نبودن ادیبان در آن دوران نتیجۀ هرج و مرج و فقر شمرده می شود که دیگر کسی را حوصلۀ شعر خواندن نبود، چه رسد به اینکه شعر بگوید. و در انتها اینکه اشاعۀ مذهب شیعه در عصر صفوی و فعالیت علمایی که اصول و قوانین شیعه را به خوبی می­دانستند، باعث شد که ایران از لحاظ مذهبی متحد شود که این موضوع به اتحاد سیاسی انجامیده و شالودۀ ایران امروزی گذاشته شد. لارنس لاکهارت، مورخ، محقق و ایرانشناس بریتانیایی است که از سال 1924 به مدت 30 سال به‌طور مرتب به ایران رفت‌وآمد داشت و بیشتر این ایام را در ایران زندگی کرده‌است. از آثار او می‌توان کتاب‌های نادر شاه (لندن 1938) و انقراض سلسلهٔ صفویه را نام برد؛ همچنین او جزو نویسندگان مجموعهٔ تاریخ ایران کمبریج بوده‌است.

برشی از متن کتاب

ادامهء عملیات روس ها در شمال ایران: چنانکه گفتیم، پطر کبیر در پی لشکر کشی خود به دربند هنوز به حواشی ایران دست نیافته بود و می بایست برای انجام مقاصد خود به امور دیگری بپردازد. نابود شدن کشتی های جنگی او در طوفان و خطر جنگ با ترکیه تا مدتی مانع آن شد که وی به پیش روی خود از دربند به طرف جنوب ادامه دهد و گرجستان و ارمنستان ایران را از زیر تسلط مسلمانان بیرون آورد. رفع نخستین مانع آسان بود، ولی خطر جنگ با ترکیه هنوز وجود داشت. مع الوصف به نظر می رسید که وی بدون تصادم با ترکیه بتواند قسمتی از آرزوهایش را با تصرف شهر و بندر مهم باکو و همچنین با اشغال ایالات گیلان و مازندران و استرآباد عملی کند. اتفاقا پطر قبل از آنکه از حاجی طرخان عازم شمال شود، پیامی از حاکم گیلان دریافت داشت. به این مضمون که عده ای سرباز برای اشغال رشت مرکز آن ایالت بفرستد، زیرا افاغنه قصد تصرف آن را دارند. با وجود آن که هوا چندان مساعد نبود، پطر نخواست چنین فرصت خوبی را از دست بدهد و فرمان او، سمنوف و سایر افسران روسی با ماتوی گرگوریف یوراینوف و آندره سیمونوف که هر دو اطلاعات زیادی راجع به گیلان داشتند، مذاکره کردند و هم چنین با یکی از تجار معتبر هندی به نام آمبوران دربارهء تجارت ابریشم در آن ایالت مشورت نمودند. آمبورمان اظهار داشت که قبل از شروع هرج و مرج در ایران صادرات ابریشم گیلان به ترکیه و سایر کشورها سالیاته به پنج هزار عدل بالغ می شد. ارزش هر پوند هفتاد تا نود روبل بود. در ضمن این مذاکرات، مردی به حاجی طرخان رسید که اطلاعات زیادی دربارهء تجارت گرجستان داشت و همچنین با شهر تفلیس آشنا بود. پطر که به اظهارات این مرد بسیار علاقه نشان می داد، گفت که از رودخانهء کورا می توان برای حمل و نقل امتعه از دریای مازندران تا تفلیس و بالعکس استفاده کرد... ادامهء عملیات روس ها در شمال ایران: چنانکه گفتیم، پطر کبیر در پی لشکر کشی خود به دربند هنوز به حواشی ایران دست نیافته بود و می بایست برای انجام مقاصد خود به امور دیگری بپردازد. نابود شدن کشتی های جنگی او در طوفان و خطر جنگ با ترکیه تا مدتی مانع آن شد که وی به پیش روی خود از دربند به طرف جنوب ادامه دهد و گرجستان و ارمنستان ایران را از زیر تسلط مسلمانان بیرون آورد. رفع نخستین مانع آسان بود، ولی خطر جنگ با ترکیه هنوز وجود داشت. مع الوصف به نظر می رسید که وی بدون تصادم با ترکیه بتواند قسمتی از آرزوهایش را با تصرف شهر و بندر مهم باکو و همچنین با اشغال ایالات گیلان و مازندران و استرآباد عملی کند. اتفاقا پطر قبل از آنکه از حاجی طرخان عازم شمال شود، پیامی از حاکم گیلان دریافت داشت. به این مضمون که عده ای سرباز برای اشغال رشت مرکز آن ایالت بفرستد، زیرا افاغنه قصد تصرف آن را دارند. با وجود آن که هوا چندان مساعد نبود، پطر نخواست چنین فرصت خوبی را از دست بدهد و فرمان او، سمنوف و سایر افسران روسی با ماتوی گرگوریف یوراینوف و آندره سیمونوف که هر دو اطلاعات زیادی راجع به گیلان داشتند، مذاکره کردند و هم چنین با یکی از تجار معتبر هندی به نام آمبوران دربارهء تجارت ابریشم در آن ایالت مشورت نمودند. آمبورمان اظهار داشت که قبل از شروع هرج و مرج در ایران صادرات ابریشم گیلان به ترکیه و سایر کشورها سالیاته به پنج هزار عدل بالغ می شد. ارزش هر پوند هفتاد تا نود روبل بود. در ضمن این مذاکرات، مردی به حاجی طرخان رسید که اطلاعات زیادی دربارهء تجارت گرجستان داشت و همچنین با شهر تفلیس آشنا بود. پطر که به اظهارات این مرد بسیار علاقه نشان می داد، گفت که از رودخانهء کورا می توان برای حمل و نقل امتعه از دریای مازندران تا تفلیس و بالعکس استفاده کرد...