کتاب اندیشه های سیاسی در اسلام و ایران - قادری

کتاب اندیشه های سیاسی در اسلام و ایران نوشته ی دکتر حاتم قادری توسط انتشارات سمت به چاپ رسیده است.

از ویژگی های کتاب حاضر می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- به رغم مشکلات مطالعات موردی و نبود تقسیم ‌بندی‌های اطمینان آور در تجمیع اندیشمندان و آراء همسو و نزدیک به هم، در کتاب حاضر سعی شده که طی پنج بخش، چارچوب‌ های مناسبی از مسئله ی سیاسی و شرایط آن و نحوه ی نگرش اندیشمندان درگیر با آن فراهم آید. برای کمک به انتظام ذهن خواننده، در ابتدای هر بخش کلیاتی از نحوه ی نگرش این اندیشمندان آمده است.

2- در نگارش این کتاب، اصل بر توازن و احتیاط در ارائه ی مباحث بوده است. منظور از توازن این است که هر جا دلایل یا نگرش های مخالف، ولی مهم در تشخیص جایگاه و نحله ی فکری یا آموزه‌ها در کار بوده، به آنها توجه شده است.

3- در هر فصل یا در صورت لزوم در کلیات و به تناسب اندیشه ها، افراد، رویدادها و منابع لازم معرفی شده اند و در پایان هم مشخصات کتاب های بیشتری برای مطالعه آمده است.

4- نقطه ی آغاز پژوهش مؤلفان، رحلت پیامبر اسلام و مرحله پایانی آن در چند دهه ی پیش قرار داده شده است. این انتخاب ها در اساس با برنامه ی مصوب وزارت علوم منطبق است؛ اما برای ایضاح بیشتر در ابتدای بخش های اول و پنجم توضیحاتی در مورد انتخاب نقاط آغازی و پایانی آورده شده که خوانندگان برای آشنایی با دلایل این انتخاب های زمانی می‌توانند به کلیات بخش‌های مزبور رجوع کنند.

کتاب "اندیشه های سیاسی در اسلام و ایران" مشتمل بر چهار بخش و هفده فصل می باشد:

بخش اول: نظریه های نظام های سیاسی

1- خلافت 2- امامت نظام سیاسی تشیع 3- خوارج و مرجئه

بخش دوم: اندیشه سیاسی علمای اهل سنت

4- ماوردی 5- غزالی 6- نظریه پردازی در غیاب خلافت

بخش سوم: ملکداری و اندرزنامه نویسی سیاسی

7- اندرزنامه نویسی سیاسی 8- خواجه نظام الملک

بخش چهارم: فلسفه سیاسی - اجتماعی

9- فارابی 10- ابن سینا 11- فلسفه سیاسی در اسپانیایی اسلامی 12- خواجه نصیرالدین طوسی 13- ابن خلدون

بخش پنجم: تأملاتی در زوال و تلاش برای احیا

14- تأملاتی در باب انحطاط داخلی و ارتباط سنت و تجدد 15- تلاش برای احیا و مشکلۀ استبداد 16- الغای خلافت 17- حکومت در غیاب امام معصوم: ایران و مشروطیت

 

برشی از متن کتاب

بخش اول: نظریه های نظام های سیاسی بخش حاضر از سه فصل تشکیل شده است: در فصل اول نظام سیاسی خلافت و نظریه های مرتبط با آن معرفی شده است. در فصل دوم از نظام سیاسی تشیع در قالب اصلی شیعه امامیه و دو گونه ی کمتر مهم، ولی به هر حال مطرح، زیدیه و اسماعیلیه، به بحث گرفته شده و فصل سوم به آشنایی اجمالی با نظریه های سیاسی خوارج و مرجئه اختصاص یافته است. لزوم آشنایی با نظریه های نظام های سیاسی تشیع و تسنن و بحث درباره آنها آشکار و بدیهی است، ولی در باب خوارج و مرجئه ذکر این توضیح ضروری است که این دو گروه و زیر مجموعه هایشان، دو گونه ی واکنش کاملاً متفاوت را در برابر بحران های سیاسی - اجتماعی پس از قتل عثمان از خود بروز دادند. لذا آشنایی با نظریات آنان و بحث در این باره علاوه بر اهمیت تاریخی، متضمن نوعی گونه شناسی است. بخش دوم: اندیشه سیاسی علمای اهل سنت در این بخش آراء فقهی - سیاسی جمعی از علما و فقهای اهل سنت طرح و در مورد آن ها بحث می شود. ابتدا می توان این آراء را از لحاظ مناسبات تاریخی به دو گروه تقسیم کرد: الف: آرائی که تا زمان انقراض خلافت عباسی، بر اثر حمله ی مغولان، تنظیم و تدوین شده است؛ ب: آرائی که در غیاب نهاد خلافت و در بحبوحه ی بحران های مشروعیت حکومت، در جهت بازسازی نظریه ی نظام سیاسی اهل سنت کوشش کرده اند. در گروه اول، ماوردی و غزالی دو متفکر برجسته و شناخته شده و در گروه دوم ابن جماعه، ابن تیمیه و خنجی قرار دارند. مطالب این بخش عمدتاً درباره ی خلافت، ارتباط آن با سلطنت و تنظیم و برقراری نسبت های میان نهادهای حکومتی و مردم می باشد. بخش سوم: ملکداری و اندرزنامه نویسی سیاسی این بخش دارای دو فصل می باشد. اولین فصل حاوی کلیاتی در باب «اندرزنامه های سیاسی» است. اندرزنامه های سیاسی آثاری است که با هدف تأثیرگذاری بر رفتار سیاسی نگاشته شده اند و در نوع خود، منبع عظیمی از استخراجات و تأملات در اندیشه سیاسی اسلام و ایران به شمار می رود. در باب اندرزنامه ها، استخراج تمامی تألیفات، چاپ منقح و دسته‌بندی و مطالعه ی محتوایی آنها، کارهای انجام نشده ی بسیاری باقی است؛ اما آشنایی با این منبع مهم که بیانگر گوشه‌ هایی درخور توجه از سیاست و فعل سیاسی است، برای دانش ‌پژوهان رشته علوم سیاسی و همچنین مطالعات اسلامی و ایرانی به طور کلی حائز اهمیت می باشد. در اولین فصل به اختصار در مورد هدف، روشها، تقسیمات و در نهایت نام تعدادی از آن ها سخن به میان آمده است. در دومین فصل این بخش به طور مشخص به خواجه نظام الملک طوسی و اثر برجسته وی "سیاست نامه" که در میان اندرزنامه های سیاسی جایگاه کاملاً برجسته را به خود اختصاص داده، پرداخته شده است. بخش چهارم: فلسفه سیاسی - اجتماعی بخش حاضر دارای پنج فصل می باشد و موضوع آن بررسی سیاست از نظر اندیشه فلسفی است. در این مورد که اندیشه فلسفی چیست و چه کسانی شایسته ی نام فیلسوف و در بحث ما فیلسوف سیاسی هستند، نظر واحدی وجود ندارد. اگر فلسفه را بحث از «وجود» بدانیم و فیلسوف را کسی که از نظام اندیشگی، از جمله در باب ما بعد الطبیعه (متافیزیک) و هسته ی اصلی آن الهیات، برخوردار است، آن گاه به سختی می توان از ابن خلدون در این افق نام برد.

فهرست

مقدمه بخش اول: نظریه های نظام های سیاسی فصل اول: خلافت سقیفه پیدایش مفاهیم خلیفه و خلافت نظریات خلافت و خلیفه‌گری وراثت شرایط سلبی و ایجابی خلیفه وظایف خلیفه خلافت و سلطنت فصل دوم: امامت نظام سیاسی تشیع تفاوت های بنیادی اندیشه های سیاسی تشیع و تسنن پیدایش و تحول تشیع آموزه های کلامی - سیاسی تشیع آموزه های کلامی - سیاسی زیدیه و اسماعیلیه فصل سوم: خوارج و مرجئه خوارج مرجئه بخش دوم: اندیشه سیاسی علمای اهل سنت فصل چهارم: ماوردی زندگی و آثار خلافت وزارت – امارت فصل پنجم: غزالی زندگی و آثار تعریف و جایگاه سیاست امامت (خلافت) - سلطنت وظایف و اختیارات امام فصل ششم:نظریه پردازی در غیاب خلافت ابن جماعه ابن تیمیه خنجی بخش سوم: ملکداری و اندرزنامه نویسی سیاسی فصل هفتم: اندرزنامه نویسی سیاسی فصل هشتم: خواجه نظام الملک زندگی سیاست‌نامه بخش چهارم: فلسفه سیاسی - اجتماعی فصل نهم: فارابی زندگی و آثار نظام فلسفی و فلسفه سیاسی فیلسوف، رئیس اول مدینه - مدینه فاضله مدینه فاضله و مدینه های غیر فاضله فصل دهم: ابن سینا زندگی فصل یازدهم: فلسفه سیاسی در اسپانیایی اسلامی ابن باجه بن طفیل ابن رشد فصل دوازدهم: خواجه نصیرالدین طوسی زندگی اخلاق ناصری تقسیم‌بندی علوم و حکمت سیاست مدن فصل سیزدهم: ابن خلدون زندگی علم عمران عمران بدوی و حضری دولت‌ها و عصبیت فلسفه و ابن خلدون بخش پنجم: تأملاتی در زوال و تلاش برای احیا فصل چهاردهم: تأملاتی در باب انحطاط داخلی و ارتباط سنت و تجدد پرسش از زوال و انحطاط ایران و عثمانی: بحث تطبیقی سنت و تجدد فصل پانزدهم: تلاش برای احیا و مشکلۀ استبداد دل مشغولی های سیاسی – اجتماعی سید جمال الدین اسد آبادی و محمد عبده مشکله استبداد: کواکبی فصل شانزدهم: الغای خلافت رشید رضا اقبال عبدالرازق فصل هفدهم: حکومت در غیاب امام معصوم: ایران و مشروطیت رسانه‌های مشروطیت نائینی کتاب‌نامه  

مولف: دکتر حاتم قادری انتشارات: سمت