کتاب از ایران زردشتی تا اسلام - شائول شاکد

کتاب از ایران زردشتی تا اسلام (مطالعاتی درباره تاریخ دین و تماس های میان فرهنگی) نوشته شائول شاکد با ترجمه مرتضی ثاقب فر توسط انتشارات ققنوس به چاپ رسیده است.

این کتاب قصد دارد در مورد کیش زردشتی در دوره ساسانی، توضیحات و تفسیرهایی را ارائه کند و به پرسش هایی که در مورد این آیین مطرح می شود، پاسخ دهد. علاوه بر این "شائول شاکد" چگونگی انتقال یافتن اندیشه های این کیش به دین اسلام را مورد بررسی قرار می دهد. به طور کلی این کتاب با مطالعاتی که در زمینه آیین زردشتی و دین اسلام انجام داده است، سعی دارد میزان تاثیرگذاریِ اندیشه های ایرانی روی دین اسلام را بررسی کند. نویسنده با قلمی روان و به دور از پیچیدگی به نگارش کتاب حاضر پرداخته است و هنگامی که "مرتضی ثاقب فر" این اثر را به فارسی ترجمه کرد، "شائول شاکد" برگردان فارسی کتابش را خواند و نکات اصلاحی مدنظرش را به مترجم اعلام کرد. از نظر این نویسنده، با وجود این که ایران دارای تاریخ پر فراز و نشیبی است و روزهای پرتنشی را پشت سر گذاشته، اما همواره توانسته است تاثیرات فراوانی روی کشورهای همسایه اش بگذارد. به همین دلیل نوشتن پژوهش های این چنینی درباره ی ایرانیان، می تواند منبع کاملی برای شناخت گذشته شان را به دست آن ها بدهد. او کتاب حاضر را به دو بخش تقسیم کرده است. در بخش اول به معرفی کیش زردشتی در زمان ساسانیان می پردازد و در بخش دوم روزگار ایران و مردمانش را تا رسیدن به دین اسلام مورد بررسی قرار می دهد.

برشی از متن کتاب

غیر از مسئله منبع و گاه نگاری اطلاعات موجود در کتاب های عربی، در عین حال باید در این باره آگاه باشیم که این نویسندگان از درون سنت رایج گزارش نمی ‌دهند زیرا درباره دین ایران به منزله دینی بیگانه چیز می نویسند و غالباً تفسیرهای انتقادی را نیز وارد باورهای ایرانیان می ‌سازند. از این لحاظ چندان تفاوتی با نویسندگان مسیحی دوره ساسانی ندارند که به زبان ارمنی و سریانی مطلب نوشته‌اند. با این حال از برخی لحاظ شاید موضع بهتری به عنوان گواه موفق داشته باشند. همچنان که می توان نشان داد، نوشته های آنها غالباً از منابع موثق زردشتی گرفته شده است. افزون بر این وجود باید در نظر داشت که مولفان دوره اسلامی که به زبان عربی یا فارسی کتاب نوشته اند خودشان اکثراً ایرانی تبار بوده اند و می توان گمان برد که تحت تاثیر اصلی و گاه پرورش شان، نسبت به سنت‌های زردشتی احساس وابستگی می ‌کرده ‌اند. افرادی نظیر ابن مقفع که می توان تصور کرد آثار وی منبع اصلی برای بسیاری از کتاب‌های بعدی بوده است. ابوریحان بیرونی، عبدالجبار، شهرستانی و دیگران نمونه بارز این گونه  مولفان هستند. استدلال دیگری که به سود این گزارش های عربی وجود دارد این واقعیت است که ادبیات اسلامی و سنتی پژوهشی یک سبک گزارشگری علمی را پدید آورد که در آن، دانش و فضل گسترده و معرفت دقیق را بسیار ارج می نهادند و فضیلتی بزرگ می شمردند. حتی متکلمانی هم که خود را موظف به مباحثه با زردشتیان و مخالفت با ایمان آنها با عباراتی شدید می ‌دانستند، وظیفه خود می انگاشتند که عقاید حریفان را با دقت و کامل گزارش کنند. در اینجا باید به نکته جالبی اشاره کنیم: گرچه مولفان کتاب ‌های عربی مربوط به عقاید فرقه ها از جمله کسانی هستند که به اسطوره ی زروانی اشاره کردند و برخی از آنها نظیر شهرستانی، این احساس را ایجاد می ‌کنند که این اسطوره مربوط به گروهی موسوم زروانیه بوده‌اند، با این حال اطلاعات تاریخی که ادبیات اسلامی ارائه می ‌دهد حاکی از آن است که این مولفان فقط به دو نهضت انحرافی در دوره ساسانی اشاره می ‌کنند و از دین مانی و مزدک نام می ‌برند. البته وجود این دو نهضت به منزله دو جنبش دینی، فقط با تفسیر کامل درباره اصول اعتقادی و عملی آن ها توصیف نمی شود بلکه واقعیت وجود آنها را با منابع تکمیلی متعددی نیز تایید می کنند اما در مورد کیش زروانی مطلقا چنین نیست. هیچ اشاره‌ای به فرقه ای تاریخی به نام زروانی و هیچ گفته ای درباره بنیان گذار و حوادث مربوط به وجود آن، آن طور که در مورد کیش های مانی و مزدک هست، وجود ندارد. قبلاً در این واقعیت تاکید کردیم که یک منبع اطلاعاتی قطعی در این باره عدم حضور تقریباً کامل آن در ادبیات زردشتی است. اگر به نوشته های پهلوی در مورد اصطلاح زروانیت رجوع کنیم یا در پی یافتن اشاره ‌ای به اعتقاد به وجود زروان به عنوان ایزد برتر باشیم، به بن بست می رسیم. هیچ اشاره ای از این دست در هیچ کجا وجود ندارد.

فهرست

• یادداشت مترجم
• پیشگفتار
• بخش یکم کیش زرتشتی در زمان ساسانیان
• گرایش های رازورانه در کیش زردشتی
• مفاهیم مینو و گیتی در متون پهلوی و رابطه آنها با فرجام شناسی
• نکاتی درباره اهریمن، مینوی بهار و آفرینش او
• مهر داور
• اسطوره ی زروان کیهان شناسی و فرجام شناسی
• بخش دوم از ایران تا اسلام
• نکاتی درباره انتقال برخی مضامین
• دین و دولت همزادند در نظریه ابن مقفع درباره حکومت
• چهار فرزانه
• درباره برخی نمادهای پادشاهی
• ناز بالش های ساسانی و عربی
• تخت پادشاهی و کرسی
• میوه به
• مهرهای حضرت علی (ع)
• پیمان اندیشه های ایرانی در تماس با اندیشه یونانی و اسلام
• طرز تهیه خوراکی صوفیانه و دو فرزانه مضامین ایرانی در پوشش اسلامی
• نخستین انسان، نخستین شهریار
• برای روان انتقال اندیشه‌ای زرتشتی به اسلام
• برخی مضامین ایرانی در ادبیات اسلامی
• نمایه
• نمایه واژه ها

(مطالعاتی درباره تاریخ دین و تماس های میان فرهنگی) نویسنده: شائول شاکد ترجمه: مرتضی ثاقب فر انتشارات: ققنوس