کتاب از اسطوره تا تاریخ - مهرداد بهار

کتاب از اسطوره تا تاریخ اثر مهرداد بهار در نشر چشمه به چاپ رسیده است.

کتابی که مباحث، مطالب و نوشته‌هایش توسط شخص دیگری غیر از خود نویسنده در این اثر گردآوردی شده است. کوششی است از ابوالقاسم اسماعیل‌پور که به علم و دانش، خرد و بینش و شخصیت والای استاد مهرداد بهار معتقد بوده و آثار پژوهشی او را شامل نوشته‌هایی چند که در مجلات و دیگر آثار به صورت پراکنده منتشر شده بود را با دیگر آثاری از این شخصیت گردآوری کرده و به صورت یک‌جا و در یک جلد به مخاطبان ارائه نموده است. این کتاب که بیش از ششصد صفحه داشته و بارها و بارها به چاپ مجدد می‌رسد، از سه بخش اصلی و یک بخش پیوست تشکیل شده است. اسطوره‌شناسی و پژوهندگی دکتر بهار بر احدی از اهل فن پوشیده نیست و این شناختن نویسنده، عاملی است در این‌که بیان نظرات وی را در زمینه‌های مختلف نگاشته‌هایش، ارزشمند، مهم و قابل اطمینان بخوانیم؛ چراکه وی در تمام آثارش چه مکتوب و چه گفتاری و شفاهی، بر اساس اسناد و مدارک و استدلالات سخن رانده است. بخش اول این کتاب، شامل هفت مورد از جستارهای وی است، پیرامون اساطیر ایرانی و البته گریزی به تاریخ ایران باستان با بیانی دل‌کش و گیرا که مخاطب را مجذوب خود می‌کند و در کنار این لذت بردن از نوع نگارش، اطلاعات ناب و یافته‌هایی را عرضه می‌دارد که تحلیل‌هایش عاملی می‌شوند در بازتر کردن چشمان خواننده و روشن کردن فکرش، زیرا استاد همواره واقعیت را بدون طرفداری‌های شخصی و مغرضانه نوشته است. (لازم به ذکر است که جستار را در مقام تشبیه می‌توان به مقاله شباهت داد اما با تفاوت‌های قابل توجه). بخش دوم کتاب، شامل سخنرانی‌ها و مصاحبه‌هایی از استاد بهار بوده که شش عنوان را در بردارد. دو مصاحبه در تلویزیون پخش شده و هم‌چون سخنرانی‌ها به نوعی بیان شده‌اند که ملال‌آور نباشند و حاوی اطلاعات و معلومات مفید باشند. بررسی خطوط باستانی، زندگی مردم و چگونگی تحت تأثیر قرار گرفتن‌شان توسط افسانه‌ها و یا مصاحبه‌ای پیرامون نوروز و اسطوره‌های مربوط به آن وافسانه‌هایش از جمله مباحث گردآمده در بخش دوم کتاب هستند. در بخش سوم مهرداد بهار است و نظرات و دیدگاه‌هایش در مورد تنی چند از اسطوره‌های ایرانی همچون سیاوش و نگاهی به شاه‌نامه، خاطراتی از بزرگان ادیبی چون ملک‌الشعرای بهار و مهدی اخوان و نقد آثاری چند پیرامون تاریخ که دیگران نگاشته و استاد، آنها را استادانه از نظر گذرانده است. بخش پیوستی هم، پایان کتاب را تشکیل می‌دهد که هفت عنوان نوشته، شامل مصاحبه‌ها و دست‌نوشته‌های استاد بوده و آخرین آن‌ها بیان سرگذشت و زندگی‌نامه از زبان خود وی است.

نویسنده

مهرداد بهار متولد 1308، زبان‌شناس و اسطوره‌شناس معاصر که فرزند ملک‌الشعرای بهار است؛ دارای مدرک دکترا در رشته زبان‌شناسی و زبان‌های ایران باستان از دانشگاه تهران می‌باشد. او هم‌چنین در مدت اقامتش در انگلستان به تحصیل در رشته مطالعات کهن و میانه ایرانی پرداخته و به این ترتیب مدرک کارشناسی ارشد خود را دریافت نموده است. از جمله فعالیت‌های بی‌شمار وی می‌توان به تدریس زبان‌های ایران باستان و فرهنگ و اساطیر و ادیان ایرانی در دانشگاه تهران، همکاری با فرهنگستان ادب و هنر، فرهنگستان زبان ایران و بنیاد فرهنگ ایران اشاره کرد. آثاری از نویسنده: واژه‌نامه بندهش ..... جستاری چند در فرهنگ ایران ..... اساطیر ایران ..... واژه‌نامه گزیده‌های زادسپرم

برشی از متن کتاب

درخت‌ها از دیر زمان در نزد انسان گرامی بوده‌اند. انسان بدوی اعصار کهن و انسان بدوی عصر حاضر گمان می‌کرده است و می‌کند که درختان نیز مانند جانوران و مردم دارای روانند. این امر را نه تنها می‌توان در اعتقادات مردم مصر و بین‌النهرین در اعصار باستانی، بلکه در عصر حاضر و به خصوص در قرن نوزدهم، که هنوز «تمدن» به میان بسیاری از اقوام آفریقایی، آمریکایی و اقیانوسیه ای راه نیافته بود، نیز این اعتقاد بر این سرزمین‌ها زنده بود و شاید هنوز هم باشد. مثلاً، سرخ‌پوستان قوم هیداتسا (Hidatsa)در آمریکای شمالی بر این اعتقاد بودند که درخت (Cottonwood)، که بزرگ‌ترین درخت دره‌های علیای میسوری است، دارای بصیرت و خردی است که اگر او را نیک بدارند، ایشان را در بسیاری امور یاری خواهد داد و سرخ‌پوستان، پیش از «متمدن شدن»، انداختن این درخت را گناه می‌دانستند و پیران قوم معتقد بودند که بدبختی‌های تازه قوم‌شان به علت بی‌احترامی نسل جوان‌تر به این درخت است. مردم قوم ونیکا (Wanika) در شرق آفریقا، گمان داشتند که هر درختی، و بخصوص درخت نارگیل، روانی خاص خود دارد و افکندن یک درخت نارگیل برابر مادرکشی است؛ زیرا این درخت زندگی‌بخش است. در نزد مردم گربالی (Grbali) در دالماسی این اعتقاد وجود دارد که در میان درختان بزرگ تنها بعضی درخت‌ها هستند که دارای روانند و اگر کسی آنها را بیفکند در جای خواهد مرد. در افریقای غربی درخت بسیار عظیم (Silk -Cotton) که عظیم‌ترین درخت منطقه است، مورد احترام همه اقوام آن سرزمین، از سنگال تا نیجر است و آنها را خانه ارواح یا خدایان می‌دانند. بعضی از ساکنان جزایر فیلیپین گمان دارند که ارواح درگذشتگان‌شان در درخت‌ها زندگی می‌کنند و آن هم بر بلندترین درخت‌ها که شاخ‌های خود را به هر سو گسترده‌اند . اما این تنها وجود روان درگذشتگان یا سکونت خدایان در درخت‌ها نیست که آنها را مقدس می‌کند. این استقرار روان یا خدا در درخت، یا یکی بودن روان خدا یا خدا با درخت ، به اعتقاد مردم بدوی، نتایج بزرگی را برای انسان در بر دارد؛ از آن جمله این‌گونه درخت‌ها قدرت آن دارند که باران بیاورند، خورشید را به درخشش وادارند و گله ها را افزایش بخشند و زنان را به بارداری و زایش یاری دهند. حتی در اروپای قرن بیستم نیز اعتقاد به تقدس درخت را می‌توان یافت. آیین May - pole یا May - tree در میان دهقانان اروپایی یکی از این جمله است. آیا تقدس چنارهای کهن - و نه هر چناری - در نزد مردم ما همان رشته اعتقاداتی نیست که بالاتر یاد شد؟ چنار کهن چنان خصوصیاتی طبیعی دارد که می‌تواند اعجاب مردم ساده و عشق نگارنده این سطور را به خود برانگیزد. چنار عظیم‌ترین و از پرعمرترین درختان نجد ایران است. گسترش شاخه‌های چنار کهن به هر سو چنان است که پهنه‌ای بزرگ را در زیر سایه خود می‌گیرد و چنان بلند و افراشته است که از دوردست دیده می‌شود. به گفته یکی از دهقانان کشار، «چنان شاه درختان است».

فهرست

• اشاره ویراستار
• بخش نخست: جستارها
• جغرافیایی اساطیری جهان در ادبیات پهلوی
• آیین مهر و ورزش باستانی ایران
• درخت مقدس
• بررسی شیوه تولید آسیایی و تأثیر آن بر تاریخ ایران باستان
• اشکانیان
• تخت‌جمشید: باغی مقدس با درختان سنگی
• اشعار مانوی
• بخش دوم: سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها
• تأثیر حکومت کوشان‌ها در تشکیل حماسه ملی ایران
• خطوط باستانی از آغاز تا خط کوفی
• اسطوره‌ها، رازها و رمزها و شگفتی‌های کویر
• نوروز، جشن باززایی
• افسانه‌ها و زندگی مردم
• اساطیر ایرانی در پهنه تلفیق فرهنگی آریایی- بومی
• بخش سوم: نقدها و نظرها
• سوگ سیاوش
• درباره افسانه‌های شاهنامه و مشابه چینی آنها
• آیین‌ها و افسانه‌های ایران و چین باستان
• تاریخ جهان باستان
• تاریخ ماد
• پاسخ به چند پرسش در زمینه تاریخ و ادبیات
• استاد من هنینگ
• یادی و یادگاری (درباره اخوان ثالث)
• نکته‌ای چند درباره «چهل و چند سال با امید»
• بهار، خانه و خانواده
• کبوترها (خاطره‌ای از ملک‌الشعرای بهار)
• صفر عیلامی
• تیشتر: فرشته پرشکوه باران آور
• پیوست:
• اساطیر و حماسه‌های ایرانی
• صنایع دستی
• ویژگی‌های دین در رم و آسیای صغیر
• تأثیر ادیان آسیایی در امپراتوری رم
• نمادهای آیینی تخت‌جمشید
• اقوام ایرانی در نجد ایران
• از زندگی و زندگی نامه
• نمایه

نویسنده: مهرداد بهار انتشارات: چشمه