Name: کتاب ادبیات مکتب خانه ای ایران - حسن ذوالفقاری (3 جلدی)
SKU: 3644
Price: 1600000 IRR
Availability: InStock
Rating: 5 (1 reviews)

کتاب ادبیات مکتب خانه ای ایران (سه جلدی) اثر حسن ذوالفقاری و محبوبه حیدری توسط نشر چشمه به چاپ رسیده است.

این کتاب حاوی مهم ترین متون داستانی مکتب خانه در عصر قاجار و هم چنین، مجموعه ی اطلاعات تاریخی در مورد ریشه‌ی آموزش در مکتب خانه های ایران می‌باشد. مباحث در دو بخشِ نظم و نثر گرد آوری شده اند. نویسنده در این اثر،کتاب های داستانی ای را که در مکتب خانه ها استفاده می شدند و بر زبان،نثر، فرهنگ، ذهن و زندگی کودکان ایرانی تاثیر بسیار داشته اند را مورد بررسی قرار داده است. در ایران باستان آموزش بر مبنای تعلیمات زرتشت بود و کلاس ها در داخل معابد و مکانی هایی برگزار می شد که در سطح شهر درست شده بودند تا گروه های مختلف در آن جا جمع شوند و کارهایی مثل خرید و فروش و هم چنین آموزش را انجام دهند. کمی بعد ملاخانه ها و مکتب ها ایجاد شدند. ملاخانه، جایی بود که ملا سواد زیادی نداشت و برای کسانی که می خواستند اندکی بیاموزند مناسب بود. اما برای مراحل بالاتر مکتب خانه و خانه های حوزوی وجود داشتند. آموزش مکتب خانه ها بیشتر مختص طبقات بالای جامعه بود. برای طبقات پایین فقط اسب سواری، تیر اندازی و راستگویی را آموزش می دادند. معلم ها افرادی خشن و سخت گیر بودند که دربسیاری از مواقع کودکان را آزار و اذیت می کردند اما کسی به آن ها اعتراضی نمی کرد. بعد از ورود اسلام به ایران، از مساجد هم برای آموزش استفاده کردند؛ ازمهترین مکان ها بیت الحکمه بود که در آن جا آموزش را به طور رسمی و جدی پایه‌گذاری کردند.

برشی از متن کتاب

عاق والدین عاق والدین از جمله آثار عامیانه و ادبیات مکتب خانه ای است. این اثر داستان پیرزنی است که با شفاعت اما حسین( ع) ا زگناه فرزند در می گذرد. مجموع ابیات این مثنوی کوتاه 134 بیت است که به وزن مثنوی مولوی سروده شده است. سراینده ی داستان مثل بسیاری از داستان های عامیانه ناشناس است. عاق والدین را باید در شمار داستان های دینی قرارداد که هدف آن آموزشی، اخلاقی و عبرت نامه است. مضمون اصلی داستان عامیانه است که مردم آن را بر اساس باورهای دینی ساخته اند. داستان ماخذی ندارد. خاستگاه جغرافیایی و مکان آن عربی و زمان داستان عصر پیامبر است. شکل روایت مکتوب است و در میان مردم رواج دارد. از آن جایی که نسخه های خطی این اثر در دست نیست، می توان حدس زد که اولین بار به صورت سنگی چاپ شده که در این صورت مربوط به دوره‌ی قاجار است. اولین سال چاپ آن به طور دقیق سال 1308 ق.( 1269 ش.) است. سطح ادبی اشعار نازل و با لغزش های وزنی و زبانی همراه است. داستان این گونه آغاز می شود : گوش کن ای شیعه ی نیکو نهاد داستانی تازه آوردم به یاد گویم اینک قصه ی سلمان فارسی بود اصحاب شه نیکو اساس داستان از این قرار است: روزی سلمان فارسی برای فاتحه خوانی به گورستان می رود و با دیدن قبری که آتش از آن بر می آید، پیامبر (ص) را آگاه می سازد. جوانی که در قبر می سوزد به پیامبر می گوید:«من عاشق دختری یهودی بودم و با او ازدواج کردم و با فتنه جویی او، مادرم را در تنور انداختم. مادرم مرا نفرین و عاق کرد. من پس از مرگ تاکنون در آتش می سوزم.» پیامبر مادر پیر او را احضار می کند تا جوان را ببخشاید اما پیر زن شفاعت پیامبر را نمی پذیرد و از خدا می خواهد عذاب جوان را افزون کند. بار دیگر حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س) و امام حسن (ع) شفاعت جوان را نزد پادر او می‌کنند، اما مادر نمی پذیرد و عاقبت با شفاعت اما حسین (ع) به پاس غربت او در کربلا، فرزند را می بخشاید. سرچشمه ی این داستان حدیثی از پیامبر اکرم است. خدواند با کسانی که عاق والدین می کنند سخن نمی گوید و نظر رحمت به آنان نخواهد کرد. عاق والدین یعنی آزار و عصیان و مخالفت با خواسته های عقلی و شرعی پدر و مادر و قطع پیوند عاطفی و طرد و رد فرزند. در اسلام عاق والدین حرام و از گناهان کبیره است. عاق و عقوق در فرهنگ عرب ضد رحمت و به معنای عصیان، سر پیچی از اطاعت، ترک مهر ورزی، ترک نیکی، خفیف شمردن و بی احترامی کردن و بی حرمتی و بی ادبی و خلاصه انجام هر کاری که باعث آزار و اذیت کسی شود، می باشد. خواه این آزار و اذیت ناشی از کلام و خواه ناشی از انجام رفتارخاصی باشد. این داستان که برای کودکان مکتب خانه ساخته شده، نمود عملی حدیث پیامبر و ده ها آیه ی قران در مورد احترام پدر و مادر است. در ضرب المثل های فارسی این موضوع بازتابی گسترده داشته است. در مثل آذری « آخر و عاقبت نسیه بگیر و عاق والدین یکی است.» در امثال « عاق معلم از عاق پدر بدتر است.» چنان که آفرین لاهوری می سراید:«عاق استاد بتر می شود از عاق پدر.» مثل معروف«اگر تو مرا عاق کردی، من هم تو را عوق می کنم.» داستانی دارد که در ریاض الحکایات آمده است: پدری پسر را گفت:«اگر گفته های من را فرمان نکنی، تو را عاق کنم.» پسر جواب داد:«من نیز در عوض تو را عوق سازم » پدر پرسید :« عوق چگونه باشد ؟» گفت :« شبانگاه بر آستانه ی مساجد و حمام پلیدی کنم و شبگیر چون مسلمانان بدین دو جای آمد و شد کنند، کفش و جامه شان بیالاید و بر پدر مرتکب لعن فرستند.»