کتاب رویت هلال - جمشید قنبری

کتاب رویت هلال (آشنایی با مقدمات نجومی استهلال) نوشته دکتر جمشید قنبری و محمدمهدی مطیعی در انتشارات اخترنگار به چاپ رسیده است.

این کتاب شامل همه ی آن چیزی ست که علاقه مندان به "رؤیت هلال" برای شروع کارشان به آن نیاز دارند. مبنای تقویم اکثر کشورهای اسلامی بر ماه های قمری بنا شده و اگر بخواهیم بدانیم، یک ماه قمری 29 روزه یا 30 روزه می باشد، لازم است با علم "استهلال" آشنا شویم. "استهلال" درواقع تلاشی برای "رؤیت هلال" است و یکی از زیرشاخه های نجوم می باشد؛ نجوم از قدیمی ترین شاخه های علم است و قدمت آن به هزاره ی سوم قبل از میلاد مسیح (ع) باز می گردد. "رؤیت هلال" هم از دیرباز یکی از مسائل مهمی بوده که چه در زمینه های فقهی و چه در زمینه های علمی همواره مورد توجه دانشمندان و فقها بوده است. از آن جایی که مسلمانان در مورد بسیاری از اعمال شرعی، نیازمند دانستن روزهای صحیح قمری هستند، "رؤیت هلال" در دین اسلام از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در ایران هم از اواسط دهه ی 70 شمسی تلاش های زیادی برای آغاز فصلی نوین در "رؤیت هلال" صورت گرفت و افراد بسیاری برای "آشنایی با مقدمات نجومی استهلال" به تکاپو افتادند. کتاب حاضر قصد دارد با نثری روان و به دور از پیچیدگی مفاهیم و مبانی "رؤیت هلال" را بیان کند تا مخاطب با فرآیند "استهلال" از دیدگاه های علمی و مذهبی آشنا شود.

فهرست

• پیشگفتار
• مقدمه
• فصل اول: گردش ماه به دور زمین
• فصل دوم: سیستم های مختصات نجومی
• فصل سوم: پارامترهای مؤثر در رؤست هلال
• فصل چهارم: معیارهای رؤیت پذیری هلال
• فصل پنجم: به دبنال هلال باریک و کم فروغ
• فصل ششم: اهمیت روشنایی هلال در رؤیت پذیری آن
• منابع
• ضمیمه

برشی از متن کتاب

آن چه تاکنون مطرح شد بیش تر به رویت هلال های شامگاهی می پرداخت. چنین هلال هایی یک یا دو روز پس از مقارنه ماه و خورشید قابل رویت می گردند و از آنجا که مشاهده ی آنها نشان دهنده آغاز ماه قمری جدید و تغییر ماهیت قدیمی باشد، بررسی این هلال ها بیش تر مورد توجه واقع شده است. اما برای رصدگران هلال و کسانی که مایلند توانایی‌های خود را در رویت هلال های بحرانی بسنجند و گاه برای شکستن رکوردهای جهانی برنامه ‌ریزی کنند، هلال های صبحگاهی نیز جذابیت ویژه‌ای دارند. این هلال ها در انتهای هر ماه قمری یک یا دو روز قبل از مقارنه ماه و خورشید و در افق شرقی، قبل از طلوع خورشید در آسمان صبحگاهی ممکن است رویت شوند. هلال های صبحگاهی پس از طلوع خورشید در نور آسمان روز ناپدید می گردند. معمولا لحظه مقارنه ماه و خورشید را مبنای اندازه گیری سن ماه قرار می‌دهند. با این ترتیب هلال های جوان، اصطلاحاً هلال هایی هستند که سن آنها کمتر از 20 ساعت است. هلال های میان سن، بین 20 تا 24 ساعت سن دارند و سن هلال های پیر یا مسن بیشتر از 24 ساعت است. گاه برای تعیین سن هلال های صبحگاهی از اصطلاح سن منفی استفاده می شود. سن منفی هلال مدت زمان باقیمانده تا مقارنه ماه و خورشید می باشد. از نظر شکل ظاهری معمولا جهت بخش روشن هلال های صبحگاهی برخلاف هلال های شامگاهی است. با توجه به شکل برای ناظرانی که عرض جغرافیایی آنها درباره خط سفید ضخیم میانه ی منحنی ‌های رویت پذیری واقع است، اگر رو به سمت ماه بایستید و دایره قائم ماه را رسم نمایید، اغلب بخش روشن هلال هایی شامگاهی در سمت راست ماه (شرق) دیده می ‌شوند، در حالی که بخش روشن هلال های صبحگاهی معمولاً در طرف چپ ماه (غرب) قرار دارد. این موضوع برای ناظرانی که عرض جغرافیایی آنها در پایین خط سفید ضخیم میانه منحنی ‌های رویت پذیری شکل واقع است، برعکس می شود. گفتنی است مواردی هم وجود دارند که بسته به عرض دایرةالبروجی ماه و میل خورشید، برای ساکنان عرض های میانی شمالی، بخش روشن ماه در یک یا دو شب ابتدای ماه قمری در طرف چپ واقع شده است. پارامترها و شرایط رویت هلال های صبحگاهی، بدون در نظر گرفتن زمان و مکان ناظر، با هلال های شامگاهی تفاوت چندانی ندارند اما با توجه به موقعیت مکانی ناظر و گذر زمان کمتر از 24 ساعت شرایط رویت پذیری هلال های صبحگاهی دقیقا عکس هلال های شامگاهی اصلی بود. بدین معنی که با گذشت زمان و جابجایی به سمت نقاط غربی تر و گاه جنوبی تر در یک منطقه مشخص یا یک کشور، مقدار عددی جدایی زاویه ‌ای، اختلاف زمان طلوع ماه و خورشید، میزان روشنایی هلال و سایر پارامترهای موثر در رویت پذیری هلال کاهش می یابد و شرایط رویت آن دشوارتر می گردد. از دیگر تفاوت های رویت هلال های صبحگاهی با هلال های شامگاهی این است که احتمال دیدن هلال های صبحگاهی در هنگام طلوع ماه یا مدتی پس از آن بیش تر از هلال های شامگاهی پس از غروب خورشید است. صفحه 85

(آشنایی با مقدمات نجومی استهلال) مولفین: دکتر جمشید قنبری - محمدمهدی مطیعی انتشارات: اخترنگار