کتاب حقوق مدنی (شفعه، وصیت، ارث) | ناصر کاتوزیان

درباره‌ی کتاب حقوق مدنی؛ درسهایی از شفعه، وصیت، ارث ناصر کاتوزیان

کتاب حقوق مدنی؛ درسهایی از شفعه، وصیت، ارث نوشته‌ی ناصر کاتوزیان در قالب سه قسمت متفاوت و هر قسمت هم با فصولی مجزا به شرح قوانین از قانون مدنی می پردازد:

کتاب نخست- شفعه   کتاب دوم- وصیت  و کتاب سوم- ارث

شفعه عبارت است از این که: دو نفر در مالی به صورت مشاع شریک باشند، اگر یکی از آن دو سهمش را به کسی به غیر از شریکش بفروشد، شریک دیگر حق دارد، همان مبلغ را به مشتری داده و آن سهم را از وی بگیرد و این را حق شفعه و صاحب حق را شفیع می نامند.

کتاب یاد شده تمامی قوانین از جمله چگونگی اجرا و زوال این حق که در مورد شفعه بر قرار است را به طور جامع و دقیق در 2 فصل مجزا شرح می دهد.

وصیت که عبارت است از دستور به وصی یا وراث برای انشا اعمال حقوقی یا در واقع عمل حقوقی که به موجب آن شخص به طور مستقیم یا در نتیجه تسلیط دیگران، در اموال یا حقوق خود برای بعد از فوت تصرف می کند.

که تحت عنوان کتاب دوم ماهیت حقوقی، انعقاد، شرایط نفوذ و مدت اعتبار آن را به صورت دقیق در 3 فصل مجزا شرح می دهد.

ارث به معنی مال یا حکمی است که پس از مرگ شخص به بازماندگان او می رسد و نهایتا در کتاب سوم تحت عنوان ارث در 4 فصل مجزا قواعد کلی آن که شامل: موجبات ارث، پیوند بین ارث و وصیت، قرابت های سببی و نسبی و قوانین و شرایط تقسیم ترکه و … می شود، را بیان می کند.

 

بخشی از کتاب حقوق مدنی؛ درسهایی از شفعه، وصیت، ارث ناصر کاتوزیان

کتاب دوم- وصیت

فصل اول: انعقاد و شرایط نفوذ وصیت

47- اوصاف ذاتی وصیت:

از تعریف وصیت در قانون مدنی سه وصف ذاتی و مهم برای این عمل حقوقی استنباط می شود:

1- تعلیق به فوت: چنان که گفته شد، وصیت برای زمان بعد از فوت موصی انشا می شود و این وصف چندان مهم و بارز است که باید آن را وصف جوهری وصیت در برابر سایر تصرفات حقوقی زمان حیات شمرد. تعلیق ذاتی وصیت به فوت موصی منافاتی با تعلیق آن به شرایط دیگر ندارد. پس، می توان وصیت کرد که، اگر موصی له بتواند در تحصیل خود توفیق شایسته پیدا کند، مالی از ترکه به او تعلق یابد.

فوت فرضی در حکم موت حقیقی است و با صدور حکم فوت فرضی غایب (ماده 1023 ق.م.) موضوع وصیت به موصی له تملیک می شود، ولی اگر معلوم شود که موصی زنده بوده است، آن چه از عین یا منافع مال تملیک شده موجود است، به او باز می گردد.(ماده 1027ق.م.).

2- رایگانی تملیک: تملیک مستقیم موصی به رایگان است و نمی تواند در برابر عوض قرار گیرد و وصیت را به صورت معامله ی معوض در آورد: به عنوان مثال، اگر موصی خانه ی خود را برای بعد از فوت به دیگری بفروشد، عمل حقوقی را نباید وصیت شمرد و اگر وصیت هم باشد، باطل است. با وجود این، به دست آوردن عوض از دو راه در وصیت هم ممکن است:

1) وصیت تملیکی ممکن است با شرط عوض همراه باشد، همان گونه که هبه نیز با شرط عوض ممکن است(ماده 801 ق.م.) زیرا شرط عوض، به دلیل تبعی و فرعی بودن آن، در برابر مال تملیک شده قرار نمی گیرد. در واقع، عمل حقوقی اختلاطی از دو تملیک رایگان است و این اختلاط منافاتی با رایگان بودن هر دو تملیک ندارد.

2) موصی می تواند، به جای وصیت تملیکی، وصیت به تملیک کند: یعنی دستور دهد که اموال او را بفروشند یا اجاره دهند. در این فرض، تملیک معوض با وصیت واقع نمی شود وسبب آن عقدی است که به وسیله وارثان یا وصی و در مقام اجرای دستور موصی صورت می پذیرد.

3- قابلیت رجوع: امکان رجوع از وصیت را نیز باید بر آن دو وصف اصلی افزود.

قانون مدنی در مواد 829 و 838 به اختیار موصی در رجوع از وصیت تصریح کرده است. حکمت وصیت در این است که وسیله ی اجرای آن اخرین خواسته های متوفی باشد و موصی تا لحظه ی مرگ بتواند آرزو های دست نیافته را تحقق بخشد. پس، منطقی است که قابلیت رجوع در زمره اوصاف اصلی وصیت باشد و قرارداد با دیگران نیز نتواند آن را برای موصی الزام آور کند و به صورت تعهد لازم درآورد.

48- ماهیت حقوقی وصیت:

در برابر این پرسش که، آیا وصیت در شمار عقود است یا ایقاعی است معلق، نویسندگان حقوقی و فقیهان به توافق نرسیده اند. دلیل عمده اختلاف که پنهان مانده است، تنوع و گستردگی اعمال حقوقی است که به شکل وصیت تحقق می پذیرد. نباید انتظار داست که ابرا یا اقراری که در وصیت آمده است نیاز به قبول داشته باشد، یا هبه معلق به فوت ایقاع باشد و آن کل نامتجانس ماهیتی یگانه پیدا کند.

کتاب حقوق مدنی؛ شفعه، وصیت، ارث به قلم استاد ناصر کاتوزیان در نشر میزان به چاپ رسیده است.