کتاب در کشاکش دین و دولت – محمدعلی موحد

برشی از متن کتاب

1. گزارشی بسیار ساده و فشرده

حکومت اسلامی محض، یعنی حکومت بر پایه ی اصول و موازینی که در دوران پیامبر بدان کار بسته می شد، دیر زمانی نپایید و مسلمامنان با فتح سرزمین های تازه و آشنایی با آیین کشورداری معمول ایران و روم، از آن ها تاثیر پذیرفتند و خواه ناخواه از راه و رسم پیامبر دور افتادند.

پس از رحلت پیامبر، دو پدر زن و دو داماد او، یکی پس از دیگری زمام کار را در دست گرفتند. اولین آنان ابوبکر بود، پدر عایشه همسر پیامبر، که خود را خلیفه رسول الله (جانشین پیامبر) خواند. جمعی از مهاجرین و انصار به محض اطلاع از رحلت پیامبر، در سقیفه گرد آمدند و پس از یک رایزنی کوتاه، او را به جانشینی پیامبر برگزیدند. خلیفه ی دوم عمر بود، پدر حفصه یکی دیگر از همسران پیامبر، که درمورد او اجماع و رایزنی عمومی، به آن شکل که در مورد ابوبکر عمل شد، صورت نگرفت. عمر را ابوبکر خود به خلافت نامزد کرده بود و مردم نظر او را پاس داشتند و به خلافت عمر گردن نهادند. گرچه عده ای از پاک ترین و صمیمی ترین مسلمانان علی (ع) را برای خلافت سزاوارتر می دانستند و از این که در رایزنی های روز سقیفه حق او نادیده گرفته شده بود گله داشتند. اما به مخالفت علنی برنخاستند. علی و یاران او در تراز اول مشاوران و معتمدان آن دو خلیفه بودند و از اظهار نظر و مساعدت عملی و فکری در مسائل روز فرو گذار نمی نمودند. عمر به ضرب خنجر یک ایرانی مسیحی به نام ابولولو از پای درآمد؛ اما پیش از مرگ، شش تن از بزرگان صحابه (علی، زبیر، طلحه، سعدوقاص، عبدالرحمن بن عوف و عثمان) را برگزید تا با هم رایزنی کنند و یکی را از میان خود به خلافت بردارند. از این شش تن طلحه در سفر بود. از پنج تن دیگر زبیر و عبدالرحمن بن عوف و سعدوقاص گفتند که داوطلب خلافت نیستند. عبدالرحمن بن عوف از میان دو تن باقی، عثمان را برگزید و با او بیعت کرد. دیگران هم از او تبعیت نمودند. عثمان همسر دو تن از دختران پیامبر (رقیه و ام کلثوم) بود و به همین مناسبت او را ذوالنورین می خواندند. خلیفه ی سوم حسن تدبیر و قدرت فکر و صلابت اراده ی پیشینیان خود را نداشت. او به قوم و خویش بازی و دسته بندی و تبعیض میدان داد و همین امر مسلمانان را بر آن آغالید که از گوشه و کنار بشوریدند و تغییر روش خلیفه را خواستار شدند؛ لیکن او چندان لجاج ورزید که جان خود را نیز درباخت.

علی پسر عموی پیامبر و همسر فاطمه بود؛ دختری که پیامبر از نخستین ازدواج خود با خدیجه داشت. دوران چهار سال و نیم خلافت علی به مبارزه و کشمکش با مراکز قدرتی گذشت که در زمان خلیفه ی سوم بر مناصب و امتیازات قابل ملاحظه ای دست یافته بودند و حاضر نبودند که از مرکب مراد پیاده شوند …