کتاب حقوق مدنی (عقود معین 3: عطایا) | دکتر ناصر کاتوزیان

درباره‌ی کتاب حقوق مدنی (عقود معین جلد 3: عطایا) دکتر کاتوزیان

در کتاب حقوق مدنی؛ عقود معین جلد 3 با موضوع عطایا نوشته‌ی دکتر ناصر کاتوزیان به مطالب ذیل اشاره می‌شود:

• مطالب مربوط به «هبه» در چهار فصل جداگانه با عناوین زیر مطرح گردیده است:

در فصل اول، مفهوم هبه که در آن از تحلیل ماهیت بخشش و تعریف عقد هبه و اوصاف آن بحث می شود؛

در فصل دوم، انعقاد هبه و شرایط اساسی آن؛

در فصل سوم، آثار هبه؛

و در فصل چهارم، رجوع از هبه و مواردی که قابل رجوع نیست، بررسی می گردد.

• مطالب مربوط به «وقف» در سه فصل با عناوین زیر مطرح گردیده است:

در فصل نخست، به مفهوم این نهاد حقوقی می‌پردازد که معلوم شود بحث از چیست و کدام چهره از مالکیت عمومی یا خصوصی را در آن می توان دید. فصل دوم، اختصاص به شرایط صحت «عقد وقف» دارد. در فصل سوم از اداره ی وقت سخن گفته می‌شود.

و سرانجام در فصل چهارم پایان وقف و موارد فروش و تبدیل وقف بررسی می گردد.

• و نهایتاً مطالب گوناگون «وصیت» ضمن هفت فصل ارائه می گردد:

فصل نخست به مفهوم وصیت اختصاص دارد و در آن از تعریف و ماهیت و مشخصات و اقسام وصیت سخن گفته می‌شود.

فصل دوم، درباره ی انعقاد وصیت است که در آن به ویژه از نقشی که قبول موصی له در وقوع وصیت دارد بحث می‌شود.

فصل سوم، جای طرح شرایط صحت و نفوذ وصیت است و در آن چهره ی شرایط عمومی صحت معاملات در این عمل حقوقی نمایانده می شود.

فصل چهارم رجوع از وصیت و  فصل پنجم مسائل مربوط به اجرای وصیت مانند تعیین میزان ثلث و ترکه و چگونگی اخراج موصی به، را در بر می‌گیرد.

فصل ششم، مربوط به شرایط و احکام «وصی» است و در آن قواعد ناظر به «وصایت» مطرح می گردد.

فصل هفتم درباره ی اثبات وصیت، شکل‌های وصیتنامه و اعتبار هر کدام بحث می‌شود.

در قانون مدنی، عقودی که وسیله ی بخشش و عطایای اشخاص به یکدیگر است در کنار هم نیامده و در میان قواعد مالکیت و عقود معین و ارث پراکنده است، در حالی که نقاط مشترک و شباهت قواعد آن ها ایجاب می کند که در بابی معین یا حداقل در کنار هم قرار گیرند و با هم تدریس شوند.

لازم است بدانید که در قانون مدنی، عقدی که سبب برقراری «حق انتفاع» می شود، خواه به صورت حبس مطلق یا عمری و رقبی و سکنی، در زمره ی عقود معین نیامده است و باید آن را بیشتر بر مبنای قواعد عمومی مطالعه کرد. تنها پاره‌ای از استثناها در بخش خاص این قراردادها مقرر شده است که باید رعایت شود. به همین جهت، قانون مدنی از حق انتفاع در توابع مالکیت بحث کرده است و مؤلفان نیز از آن پیروی کرده و در این کتاب به ترتیب به «هبه»، «وقف» و «وصیت» می پردازند.

بخشی از کتاب حقوق مدنی (عقود معین جلد 3: عطایا) دکتر کاتوزیان

فصل دوم: انعقاد و شرایط صحت هبه

مبحث دوم – شرایط صحت هبه

گفتار نخست – تراضی و اهلیت

 32 – تراضی:

چنان که گفته شد، هبه در زمره ی قراردادها است و نخستین و مهم ترین رکن آن، تراضی میان واهب و متهب است که به وسیله ی ایجاب و قبول ظاهر می شود. از ماده ی  798ق .م. چنین برمی آید که ایجاب از سوی واهب گفته می‌شود و متهب باید آن را قبول و موضوع همه را قبض کند.

ولی، باید دانست که این ماده ناظر به مورد غالب است. به طور معمول، پیشنهاد را مالک می‌دهد و متهب آن را می‌پذیرد. لکن، نباید چنین پنداشت که این ترتیب اجباری است و ایجاب نمی تواند از جانب متهب ابراز شود و مورد قبول واهب قرار گیرد.

آنچه اهمیت دارد وقوع تراضی است و «ایجاب» که وصف انتزاعی نخستین پیشنهاد است می‌تواند از طرف واهب یا متهب باشد.

نکته‌ای که از نظر ها دور مانده است و نیاز به تصریح دارد این است که تراضی با قبض متهب کامل می‌شود و تا پایان آن باید ادامه داشته باشد. به همین جهت، آنچه مانع بقای تراضی شود، مانند فوت یا حجر طرفین، از وقوع هبه نیز جلوگیری می کند. این نتیجه را نباید چنین توجیه کرد که، چون هبه عقدی جایز است، با فوت و هجر یکی از طرفین منحل می شود. زیرا، پیش از قبض هنوز عقد ناقص و در مرحله ی تکوین است.

33- عیوب اراده:

در مورد عیوب اراده نیز باید به ویژگی‌های هبه توجه داشت:

1- ملاحظات مربوط به شخص متهب در تملیک های رایگان نقش اساسی دارد. همین ملاحظات است که به طور معمول انگیزه ی اصلی بخشش می شود. بنابراین، شخصیت متهب علت عمده ی عقد است و اشتباه در آن باعث بطلان عقد می گردد. …

کتاب حقوق مدنی (عقود معین 3: عطایا) اثر دکتر ناصر کاتوزیان در انتشارات گنج دانش به چاپ رسیده است.