کتاب جامعه مصرفی – ژان بودریار

برشی از متن کتاب

… می دانیم که فراوانی در جوامع ثروت مند با اسراف پیوند نزدیکی دارد. از این رو، از “تمدن زباله” سخن به میان آمده است و حتی پرداختن به “جامعه شناسی زباله” مد نظر قرار گرفته است. (به من بگو چه دور می اندازی، به تو خواهم گفت که هستی!) اما آمار ضایعات و آشغال ها به خودی خود جالب نیست و فقط نشانه ای زاید از حجم کالاهای عرضه شده و حضور آنهاست. اگر تنها پس مانده های چیزهایی را که برای مصرف شدن تولید شده اند و چیزهایی را که برای این منظور تولید نشده اند، در نظر بگیریم، قادر به درک اسراف و کارکردهای آن نخواهیم بود. بار دیگر در این جا با تعریف ساده نگرانه ای از مصرف مواجه باشیم: تعریف اخلاقی بر مبنای مطلوبیت ضروری کالاها. اخلاق گرایان ما نیز علم مبارزه علیه حیف و میل ثروت را برافراشته اند و موج انتقادات خود را از یک سو متوجه اشخاصی می کنند که این اصل اخلاقی ذاتی اشیا یعنی ارزش مفید و عمر مفید آنها را زیر پا می نهند و کالاهای خود را دور می اندازند یا به خاطر دغدغه حفظ پایگاه اجتماعی یا به دلیل پیروی از مد روز، به تعویض آنها می پردازند و از سوی دیگر، آنان اسراف در سطح ملی و بین المللی و حتی سیاره ای را که توسط نوع بشر در اقتصاد عمومی و بهره برداری از ثروت های طبیعی صورت می گیرد، به باد انتقاد می گیرند. خلاصه این که اسراف همواره نوعی دیوانگی، جنون و نقص غریزی دانسته می شده است که ذخایر افراد را از بین می برد و شرایط بقای آنان را به واسطه عملی غیر عقلانی به مخاطره می اندازد.

این دیدگاه دست کم این واقعیت را آشکار می کند که ما در دوران فراوانی واقعی به سر نمی بریم و کلیه افراد، گروه ها و جوامع کنونی و حتی نوع بشر آن گونه که اینک وجود دارد، در زیر لوای نشانه کمیابی به زیست خود ادامه می دهند. اما در کل، اینها همان هایی هستند که از اسطوره ظهور گریز ناپذیر فراوانی حمایت می کنند و اسراف را که با شبح تهدید کننده کمیابی پیوندی نزدیک دارد، مورد نکوهش قرار می دهند. به هر حال، این دیدگاه اخلاقی به اسراف به مثابه یک سوء کارکرد را باید بر مبنای تحلیلی جامعه شناختی در نظر گرفت که کارکرهای واقعی آن را آشکار می سازد. کلیه جوامع، همواره بیش از آنچه واقعا لازم بوده اسراف کرده، حیف و میل کرده، خرج کرده و مصرف کرده اند، تنها به این دلیل ساده که از رهگذر مصرفِ چیزهای اضافی و زاید است که فرد همانند جامعه احساس می کند که نه تنها وجود دارد، بلکه زندگی هم می کند. این مصرف ممکن است تا مرحله “سوخت و سوز” نیز پیش برود که چیزی جز نابودی تمام و کمال نیست و در این صورت، دارای نوعی کارکرد اجتماعی خاص می شود. از این رو، در پتلاچ (جشن های اقوام بومی در امریکای شمالی)، این نابودسازی رقابتی کالاهای ارزش مند است که سازمان اجتماعی را حفظ می کند. اقوام کواکیوتل (گروهی از اقوام بومی در امریکای شمالی) رواندازها، قایق ها و ظروف مسی نشان دار خود را می سوزانند یا به دریا می اندازند تا پایگاه اجتماعی خود را حفظ کنند و ارزش خود را به اثبات برسانند. همچنین در کلیه ادوار تاریخ بشر، طبقات اشرافی از طریق ول خرجی (بریز و بپاش های بیهوده) برتری خود را به رخ کشیده اند. بنابراین، مفهوم مطلوبیت که ریشه ای عقل گرایانه یا اقتصاد گرایانه دارد، لازم است بنابر یک منطق اجتماعی بسیار عام تر، مورد بازبینی قرار گیرد. …