کتاب سلطان‌العارفین بایزید بسطامی | عبدالرفیع حقیقت

درباره‌ی کتاب سلطان‌العارفین بایزید بسطامی

عبدالرفیع حقیقت در پیشگفتار کتاب سلطان‌العارفین بایزید بسطامی، ضمن برشمردن حسنات و ویژگی‌های این بزرگ‌مرد و تعاریفی که دیگر بزرگان از وی نموده‌اند، توضیحی مختصر درباره تألیف کتاب، بیان نموده که گزیده‌ای از آن پیشتر ذکر شد. قبل از همه‌ی این رسومات مرسوم چینش صفحات، در اقدامی زیبا، چند حکایت و موعظه از این عارف و نیز قطعه شعری در باب مدح او از نگارنده آورده شده که اثر مثبت بصری و روحی در خواننده ایجاد می‌نماید و سپس به فهرست مطالب و پیش‌گفتار و سایر بخش‌های کتاب پرداخته شده است.

آغاز متن کتاب با شرح احوال اوست و چنان بیان می‌دارد که زندگانی او و اینکه در تصوف و عرفان شاگرد و مرید چه کسی یا کسانی بوده به طور دقیق مشخص نیست اما آنچه از تعلیم و عرفان او به جای مانده؛ کامل و واضح است. در خلال شرح احوالاتش، سخنانی از بزرگان را روایت کرده تا چهره و اندیشه‌های وی را بهتر بنمایاند. در ادامه تاریخچه‌ای از نهضت تصوف ایرانیان را ذکر می‌نماید که چطور و در چه اوضاعی، تصوف ایرانی - اسلامی پا گرفت و با چه مشکلاتی دست به گریبان بود؛ اما توانست از این مهلکه‌ی نه چندان آسان، گلیم خودش را از آب بیرون کشد و پیرامون همین مباحث، چندین مکتب و طریقه اجمالاً مورد بررسی قرار گرفته شده.

به زعم نویسنده که بایزید نخستین بازگو کننده‌ی فلسفه‌ی ایران باستان است، معاصر امام جعفر صادق (ع)، امام ششم شیعیان است که ایشان را پایه‌گذار عرفان در اسلام می‌خواند و حتی نقلی است که بایزید به محضر این امام بزرگوار شرفیاب شده است. جغرافیای تاریخی بسطام و نیز بناهای تاریخی بسطام  از دیگر فصولی است که نویسنده در این اثر، به آن‌ها پرداخته که مطالعه‌اش خالی از لطف نبوده و تأثیر مثبتی در اطلاع‌رسانی به علاقه‌مندان ایجاد می‌نماید.

نویسنده با آوردن مطالب و نظراتی که برخی بزرگان درباره شخصیت بایزید در کتاب‌هایشان داشته‌اند؛ بنوعی نوشته‌اش را به‌صورت مستند در اختیار مخاطب نهاده تا هم به ابعاد دیگر این عارف پرداخته و هم جایگاه والای وی را در نزد سایرین  محرز نماید. در پایان نیز از شطحیات جناب بایزید سخن رانده و کتاب به پایان می‌رسد. گفتنی است که شطحیات به عقیده‌ی صوفیان مسلمان، شامل خاطرات، فواید و نکاتی است که مقدمات و نشانه‌های تصفیه‌ی روح صوفی را تشکیل می‌دهند.

بایزید بسطامی که از عارفان بزرگ قرن دوم و سوم هجری است، به دلیل شخصیت ممتاز و کم‌نظیرش و آثار و گفتار و کردار والایی که دارد و در بین عارفان، دانشمندان، شاعران و متفکران ایرانی و اسلامی به عناوینی چون: سلطان العارفین، برهان الموحدین، مراد السالکین و... شهرت یافته؛ موضوع تحقیق و پژوهش و نگارشی از عبدالرفیع حقیقت قرار گرفته است که وی با ارادت کاملی که پس از شناخت این عارف به دست آورده، خرسند از ایده‌ی این نگارش، اقدام به جمع‌آوری و سپس نوشتن این اثر نموده است.

بخشی از کتاب سلطان‌العارفین بایزید بسطامی

می‌گویند وقتی یک تن از علماء بر کلام بایزید اعتراض کرد که این سخن با علم موافق نیست؛ بایزید پرسید:  آیا تو بر کل علم دست یافته‌ای؟  گفت: نه، بایزید گفت: این سخن ما تعلق به آن پاره از علم دارد که به تو نرسیده است. به یک فقیه دیگر که از وی پرسید علم خود را از کی و از کجا گرفته‌ای؟ پاسخ داد از عطای ایزدی. در یک مجلس که وی حاضر بود گفته شد: فلانی روایت فلان می‌کند و فلان از بهمان. بایزید گفت مسکینانند مرده از مرده علم گرفته‌اند و ما علم خویش از آن زنده گرفته‌ایم که نمی‌میرد.

یکی از مخالفان بایزید که در بسطام می‌زیست و همه جا خود را از بایزید برتر می‌شمرد؛ داود زاهد بود که خطیب جرجان نیز شد و اعقاب او تا قرن‌ها بعد در بسطام باقی بودند. فقیه دیگر که در جوار بایزید می‌زیست؛ مردم را از ملاقات وی تحذیر می‌کرد و می‌گفت: از صحبت هوسناکی که خود رسم طهارت را درست نمی‌داند؛ چه بهره می‌برید؟

کتاب سلطان‌العارفین بایزید بسطامی، اثر عبدالرفیع حقیقت توسط انتشارات بهجت به چاپ رسیده است.

فهرست

فهرست کتاب سلطان‌العارفین بایزید بسطامی

پیش‌گفتار مؤلف

سلطان العارفین بایزید بسطامی

بایزید بسطامی از دیدگاه شمس تبریزی

نهضت تصوف ایرانیان

مکتب ملامتیان

مکتب طیفوری

طریقه شطاریه

بایزید بسطامی نخستین بازگو کننده فلسفه ایران باستان

تأثیر آئین مهر در عرفان ایران

امام جعفر صادق(ع) پایه‌گذار عرفان در اسلام

ذکر بن محمد جعفرالصادق(ع) از تذکره الاولیاء شیخ عطار نیشابوری

معاصران بایزید بسطامی

فاطمه نیشابوریه

ام علی

ابوعبدالله مغربی خلیفه بایزید

جغرافیای تاریخی بسطام

بسطام در حال حاضر

بناهای تاریخی شهر بسطام

ارامگاه بایزید بسطامی

صومعه بایزید

بقعه امامزاده محمد

منار بسطام

مسجد جنب بقعه امامزاده محمد

دالان ورودی صحن امامزاده محمد

مسجد جامع بسطام

برج کاشانه بسطام

آرامگاه شاهزاده افغانی

شناسنامه آثار تاریخی بسطام

از طبقات صوفیه

از نورالعلوم

شیخ ابوالحسن خرقانی

از احیاء علوم الدین ابوحامد محمد غزالی

از رساله قشیریه

ذکر بایزید بسطامی از تذکره الاولیاء شیخ عطار نیشابوری

معراج شیخ بایزید قدس الله روحه العزیز

مناجات شیخ بایزید قدس الله روحه العزیز

از اسرارالتوحید

از کشف المحجوب هجویری

از جاویدان خرد احمد مسکویه

از روضه الفریقین

از بستان العارفین و تحفه المریدین

در حکایات و کرامات شیخ بایزید بسطامی

از فیه مافیه مولانا جلال الدین محمد بلخی( مولوی)

از مقامات شمس تبریزی

از مطهر بن طاهر مقدسی

از کتاب پند پیران

از مناقب العارفین

از مجمل فصیحی خوافی

از ینبوع الاسرار فی نصائح الابرار

از نفحات الانس جامی

از رشحات عین الحیات

از مجالس المؤمنین قاضی نورالله شوشتری

از هفت اقلیم امین احمد رازی

از شرح گلشن راز

از ریاض السیاحه زین العابدین شیروانی

از ریحانه الادب محمدعلی مدرس

از طرائق الحقائق نایب الصدر شیرازی

از نامه دانشوران

از روضات الجنات

ابومحمد عنایت الله بسطامی

شطحیات بایزید بسطامی

از شرح شطحیات روزبهانی بقلی شیرازی

بایزید بسطامی در اشعار شاعران

فهرست اعلام

• عارف بزرگ قرن دوم و سوم هجری
• مولف: عبدالرفیع حقیقت
• انتشارات: بهجت