کتاب رساله دلگشا - عبید زاکانی

کتاب رساله دلگشا تالیف خواجه نظام الدین عبید زاکانی توسط انتشارات اساطیر به چاپ رسیده است.

"رساله ی دلگشا" کتابی شامل دو بخش با زبان عربی و فارسی می باشد که حکایت هایی پرمحتوا و آموزنده در زمینه های مختلفی هم چون ظلم، فساد اجتماعی، نفاق و بسیاری موارد دیگر را پوشش می دهد؛ "نظام الدین عبید زاکانی"، استاد سخن و لطیفه گویی، با بهره گیری از توانایی و علم سرشار خود به این موضوعات و هم چنین آشنایی و تسلط بر مسائل و معضلات عصر خویش، به گونه ای تاثیرگذار و خواندنی این اثر را به رشته ی تحریر درآورده و با شخصیت پردازی رجال معروف ایرانی به جای رجال تازی، در طول محتوای حکایت های تازی، ضمن ایجاد لحظاتی مفرح برای خواننده، مفهوم و مقصود خویش را به طور غیر مستقیم به وی انتقال می دهد.

کتاب حاضر رساله هایی دیگری از قبیل رساله های تعریفات، صد پند و نوادرالامثال را نیز در بر می گیرد که مولف با استفاده از واژه ها و عبارت هایی ساده، صریح و گیرا، به تصحیح و ترجمه ی روان آن ها پرداخته و سعی بر این داشته، قسمت هایی را که دارای ابهام هستند، به صورت واضحی شرح داده و مقصود عبید را روشن سازد. وی با ارائه ی این رهنمودهای موثر، مخاطب را قادر می کند که به راحتی معنا و مفهوم حکایات و مطالب را درک کرده و با آن ها ارتباط برقرار نماید.

فهرست

مقدمه

1. رساله ی دلگشا

الف: حکایات تازی ب: حکایت فارسی

2. رساله ی تعریفات یا ده فصل
3. درویش نامه یا رساله ی صد پند
4. نوادرالامثال
5. اعلام

اسامی اشخاص اماکن ادیان و مذاهب احادیث آیات کتاب ها اشعار عربی شعرهای فارسی لغات و اصطلاحات

برشی از متن

شخصی با دوستی گفت که «مرا چشم درد می کند، تدبیر چه باشد؟» گفت: «مرا پارسال دندان درد می کرد، بر کندم.»1 ** خاتونی در میان مجامعت 2 بادی رها کرد. مرد گفت: «خاتون! ... بهم گیر». گفت: «مرا از عشق ... تو قوه ی ماسکه3 نمانده است». ** کلی 4 از حمام بیرون آمد، کلاهش دزدیده بودند. با حمامی ماجرا می کرد. حمامی گفت: «تو این جا آمدی کلاه نداشتی» گفت: «ای مسلمان، این سر از آن سرهاست که بی کلاه به راه توان برد؟» 5 ** قزوینی پای راست بر رکاب نهاد و سوار شد، رویش از کفل اسب بود. گفتند: «واژگونه 6 بر اسب نشسته ای». گفت: «من باژگونه ننشسته ام، اسب چپ بوده است». ** زنی و پسرش در صحرا به دست ترکی افتادند. هر دو را ب...یید و برفت. مادر از پسر پرسید که: «اگر ترک را ببینی بشناسی؟» گفت: «در زمان مجامعت رویش از طرف تو بود باید تو او را زودتر بشناسی!» ** سلطان محمود روزی در غضب بود. طلخک خواست که او را از آن ملالت برون آرد. گفت: «ای سلطان نام پدرت چه بود؟» سلطان برنجید و روی بگردانید. طلخک باز رفت و هم چنین سوال کرد. سلطان گفت: «مردک قلتبان! تو با آن سگ چه کار داری؟» گفت: «نام پدرت معلوم شد، نام پدر پدرت چون بود؟» سلطان بخندید.7  

1. این حکایت در سرح العیون (108، محمد ابوالفضل ابراهیم) به صورت زیر آمده است: «وشکا الیه [ای الی احنف بن قیس - المضروب به المثل فی الحلم و السیادۀ] رجل وجع ضرسه، فقال: قد ذهب نور عینی منذ ثلاثین سنۀ، ما علم بذلک احدا».
2. مجامعت: جماع، نزدیکی با زن؛ هم خوابگی
3. قوه ماسکه: نام قوتی است که نگاه دارد غذا را (و باد را) در معده (غیاث)؛ نیروی نگاهدارنده.
4. کل بر وزن بل، به معنی کچل و بی مو. مولوی گوید (مثنوی، 1/7، علاء):

از چه ای کل با کلان آمیختی / تو مگر از شیشه روغن ریختی

5. ریشه ی این حکایت در محاضرات الادباء (4 / 706) است، و عبید آن را بسط کرده و بهتر داده است. راغب می نویسد: «دخل بعض الکبار الحمام فسرق ثوبه، فقال له الحمامی: لعلک جئت بلا ثوب».
6. در نسخه ی B واژگونه، در هر دو مورد. ولی معنی هر دو یک چیز است و در زبان فارسی باء به فاء تبدیل شود به سبب قرب مخرج. عطار گوید (مصیبت نامه، 85، دکتر نورانی وصال):

تا به بازار جهانت خوانده اند / واژگونه بر خرت بنشانده اند تا کی از کوری و تا چند از کری / ای خر آخر پاشگونه بر خری؟

7. ریشه ی این داستان در فیه ما فیه مولوی (24، استاد فروزانفر) است. می نویسد: «پادشاهی دل تنگ بر لب جوی نشسته بود، امرا از او هراسان و ترسان، و به هیچ گونه روی او گشاده نمی شد. مسخره یی داشت عظی مقرب. امرا او را پذیرفتند که اگر تو شاه را بخندانی ترا چنین دهیم. مسخره قصد پادشاه کرد، و هر چند که جهد می کرد پادشاه به روی او نظر نمی کرد (و سر بر نمی داشت) که او شکلی کند و پادشاه را بخنداند...

( به انضمام رساله های تعریفات، صد پند و نوادر الامثال) تالیف: خواجه نظام الدین عبید زاکانی تصحیح و ترجمه و توضیح: علی اصغر حلبی  انتشارات: اساطیر